Tytani Grunwaldu czyli 10 najwybitniejszych uczestników bitwy pod Grunwaldem

Był 15 lipca 1410 roku. Słońce górowało wysoko nad pofałdowanymi polami Grunwaldu. Naprzeciw siebie stanęły dwie potężne armie. Ważyły się losy Europy. Nagle zagrzmiała „Bogurodzica” i ruszyli… Polsko-litewsko-ruskie wojska zwarły się w śmiertelnym boju z oddziałami niemieckich zakonników. Historia przyśpieszyła. Takiej bitwy jeszcze nie było… Bo oto pod Grunwaldem Kwiat Narodów Europy Wschodniej stanął na drodze odwiecznego niemieckiego „Drang nach Osten”. W jednym miejscu i jednym czasie znaleźli się przedstawiciele wszystkich narodów i wszystkich stanów tej części świata. Królowie i książęta, wodzowie i wojownicy, kapłani i chłopi*, bohaterowie i awanturnicy… Tytani Grunwaldu!

1. Władysław Jagiełło

Król Polski i wielki książę litewski. Syn wielkiego księcia Olgierda i ruskiej księżniczki Julianny z dynastii Rurykowiczów. Urodził się między 1352, a 1362 rokiem. Władze w państwie objął po śmierci ojca w 1377 roku, musiał ją jednak dzielić ze stryjem Kiejstutem. Pełnie władzy nad Litwą przejął w 1382 roku po usunięciu stryja i rozprawieniu się z opozycją. W 1385 roku w Krewie podpisał unię Wielkiego Księstwa z Polską i zobowiązał się do chrystianizacji Litwy. Rok później pojął za żonę polską królową Jadwigę Andegaweńską i został wybrany na króla Polski. W 1392 roku porozumiał się ze swym kuzynem, księciem Witoldem, przyznając mu namiestnictwo na Litwie, a w 1401 dożywotnio tytuł wielkiego księcia litewskiego. W 1409 roku wybuchło powstanie na Żmudzi, a później Wielka Wojna z Zakonem Krzyżackim. Działania wojenne ze strony polsko-litewskiej Władysław Jagiełło rozpoczął w pierwszej połowie 1410 roku. 30 czerwca pod Czerwińskiem przeprawił polskie wojska przez Wisłę po zbudowanym moście łyżwowym i połączył się z oddziałami litewsko-ruskimi przyprowadzonymi przez księcia Witolda. Siły polsko-litewsko-ruskie, maszerujące na Malbork, dotarły pod Grunwald 15 lipca 1410 roku. Jagiełło nie dał się sprowokować wielkiemu mistrzowi, który tuż przed starciem przesłał mu dwa nagie miecze sugerując tchórzostwo. Król nie wziął bezpośredniego udziału w walkach. Przez całą bitwę dowodził swymi wojskami z jednego ze wzgórz. Przez cały okres walk zachował spokój i opanowanie. Znakomicie manewrował dostępnymi oddziałami. W żadnym momencie bitwy nie utracił trzeźwości oceny sytuacji. Łącząc zasady polskiej sztuki wojennej z doświadczeniami militarnymi zdobytymi na wschodzie poprowadził wojska polsko-litewsko-ruskie do wielkiego zwycięstwa. Po Grunwaldzie król Władysław Jagiełło rządził Polską jeszcze prawie ćwierć wieku. Zmarł w 1434 roku na zamku w Gródku pod Lwowem. (Fot. Wikimedia Commons)

2. Witold

Wielki Książę Litwy. Syn wielkiego księcia Kiejstuta i kapłanki Biruty. Urodził się około 1352 roku. Początkowo w opozycji do Jagiełły. Później porozumiał się z nim otrzymując namiestnictwo na Litwie oraz tytuł wielkoksiążęcy. Prowadził politykę centralizacji Litwy i ekspansji na wschód. W 1399 roku poprowadził wielką wyprawę wojenną na tatarską Złotą Ordę. Poniósł jednak druzgocącą klęskę nad rzeką Worsklą. W 1409 poparł powstanie na Żmudzi. W wielkiej wojnie z Zakonem Krzyżackim dowodził wojskiem litewsko-ruskim. W czasie bitwy pod Grunwaldem kierował całym prawym skrzydłem wojsk sprzymierzonych, na którym ustawiały się oddziały litewskie, ruskie i tatarskie. Po Grunwaldzie, mimo zwierzchnictwa Jagiełły, rządził Litwą samodzielnie. Doprowadził państwo do hegemonii na wschodzie. Jego zwierzchnictwo uznały Psków i Nowogród Wielki, objął też opiekę nad swym wnukiem, Wasylem II – księciem Moskwy. Rozpoczął starania o koronę królewską. Zmarł w 1430 roku w Trokach. Przez Litwinów uważany za jednego z najwybitniejszych władców w historii. (Fot. Fragment „Bitwy pod Grunwaldem” Jana Matejki, Wikimedia Commons)

3. Zawisza Czarny

Rycerz, starosta kruszwicki i spiski. Syn Mikołaja z Garbowa. Urodził się około 1370 roku. Wojownik słynny w całej Europie. Niepokonany w turniejach. Uczestnik wielu wojen m.in. z Krzyżakami i Turkami. W 1410 roku na wieść o wojnie polsko-krzyżackiej porzucił służbę u węgierskiego króla i sojusznika Krzyżaków – Zygmunta Luksemburczyka – i powrócił do Polski. Pod Grunwaldem walczył w szeregach rycerstwa krakowskiego pod wielką chorągwią królewską z wizerunkiem Orła Białego. Legenda głosi, że to właśnie Zawisza w krytycznym momencie bitwy uratował ją przed upadkiem. Po Grunwaldzie, w 1414 roku reprezentował Polskę na soborze powszechnym w Konstancji. Został tam wybrany „stróżem porządku i wolności” – jako jeden z 24 najbardziej godnych zaufania rycerzy europejskich. Stawał w obronie spalonego na stosie Jana Husa. W kolejnych latach na jednym z turniejów pokonał najlepszego rycerza Europy Zachodniej – Jana Aragońskiego. Uczestniczył też w kolejnej wojnie z Krzyżakami tzw. wojnie głodowej. W 1424 roku z okazji koronacji czwartej żony Jagiełły wyprawił w Krakowie wielką ucztę dla monarchów. Zginał w 1428 roku pod Gołąbcem podczas wyprawy Zygmunta Luksemburskiego przeciw Turkom. Mimo możliwości ucieczki, na polu bitwy pozostał do końca. Trafił do tureckiej niewoli i został w niej zamordowany. (Fot. Fragment „Bitwy pod Grunwaldem” Jana Matejki, Wikimedia Commons)

4. Semen Lingwen

Książę Nowogrodu Wielkiego i Mścisławia. Syn wielkiego księcia litewskiego Olgierda i Julianny twerskiej, brat Władysława Jagiełły. 25 kwietnia 1389 roku w Sandomierzu, złożył przed Jadwigą i Jagiełłą hołd jako przyszły książę Nowogrodu Wielkiego. W 1392 roku musiał uchodzić z Nowogrodu przed Moskwą. Do miasta powrócił w latach 1407-1412. W 1410 roku dowodził chorągwiami smoleńskimi w bitwie pod Grunwaldem. W krytycznym momencie bitwy, gdy załamało się całe prawe skrzydło litewskie, na czele trzech smoleńskich pułków osłonił oddziały polskie. Ponosząc ogromne straty (jeden z pułków został wycięty w pień) w porządku wycofał swoje oddziały w kierunku polskiego skrzydła. Po Grunwaldzie wrócił do Nowogrodu i wojował na wschodnich rubieżach państwa polsko-litewskiego. Zmarł około 1431 roku. (Fot. Wikimedia Commons)

5. Janusz Starszy

Książę warszawski. Syn piastowskiego księcia mazowieckiego Siemowita III. Żonaty z córką wielkiego księcia litewskiego Kiejstuta i siostrą Witolda – Danutą Anną. Urodził się około 1346 roku. W 1406 roku przeniósł swoją siedzibę z Czerska do Warszawy. Zajadły wróg Krzyżaków. Dwukrotnie porywany przez nich i więziony w 1394 i 1404 roku. To właśnie na terenie księstwa księcia Janusza, pod Czerwińskiem zostało wyznaczone miejsce koncentracji zjednoczonych wojsk polsko-litewsko-ruskich. Stamtąd też książę mazowiecki na czele zorganizowanej przez siebie chorągwi rycerstwa udał się pod Grunwald, gdzie wziął udział w bitwie. Do końca życia pozostał wierny polskiemu królowi. Brał udział w kolejnych wojnach z Zakonem Krzyżackim. Zmarł w 1429 roku w Czersku. (Fot. Wikimedia Commons)

6. Jan Żiżka

Czeski wódz i wojownik, hetman Husytów. Pod Grunwaldem walczył z Krzyżakami w szeregach oddziałów zaciężnych. Po wybuchu rewolucji husyckiej przyłączył się do czeskich powstańców. Od jesieni 1420 roku hetman taborytów – radykalnego odłamu husytów. Współtwórca taktyki wojska husyckiego czyli wykorzystania w walce ruchomego taboru ze sprzężonych wozów, wyposażonego w artylerię. Śmiertelny wróg papiestwa i Zygmunta Luksemburskiego. Znakomity wódz, który w czasie wojen husyckich nie poniósł żadnej klęski, wielokrotnie gromiąc oddziały krzyżowców atakujących Czechy. Zmarł podczas zarazy w 1424 roku. Do dzisiaj funkcjonuje w świadomości Czechów jako bohater narodowy. (Fot. Fragment „Bitwy pod Grunwaldem” Jana Matejki, Wikimedia Commons)

7. Mikołaj Trąba

Pierwszy prymas Polski, arcybiskup gnieźnieński, arcybiskup halicki. Syn księdza, wychowany w rodzinie szlacheckiej. Urodził się około 1358 roku. Piastował wiele funkcji kościelnych i państwowych. Zaufany doradca i współpracownik króla Władysława Jagiełły. Zwolennik i kreator aktywnej polityki antykrzyżackiej. Brał czynny udział w Wielkiej Wojnie z Zakonem Krzyżackim. Wystawił własną chorągiew zbrojnych, uczestniczył w bitwie pod Grunwaldem. Wraz z polsko-litewskimi wojskami dotarł pod Malbork. Był wielkim zwolennikiem trwania pod murami Malborka aż do zwycięstwa i definitywnej rozprawy z Krzyżakami. Sprzeciwiał się zapisom I pokoju toruńskiego. Po wojnie przewodniczył polskiej delegacji na sobór w Konstancji. Otrzymał na nim tytuł prymasa Polski, który już na stałe miał przysługiwać arcybiskupom gnieźnieńskim. Zmarł w 1422 r. w Lubicy na Spiszu. (Fot. Wikimedia Commons)

8. Zbigniew Oleśnicki

Biskup krakowski, pierwszy polski kardynał. Urodził się w 1389 roku. Pod Grunwaldem ocalił życie króla Władysława Jagiełły. Gdy jeden z krzyżackich rycerzy odłączył się od swojego oddziału rozpoczynając szarżę na króla Polski (najprawdopodobniej nieświadomy kogo atakuje) Oleśnicki natarł na niego z boku i zwalił go z konia. Po Grunwaldzie wdzięczność królewska przyśpieszyła jego karierę. Szybko stał się jedną z najważniejszych osób w kraju. Zwalczał ruch husycki w Polsce. Zwolennik wyższości władzy duchownej nad świecką. Po śmierci Jagiełły, w okresie małoletności Władysława Warneńczyka, faktycznie decydował o losach Królestwa. Zwolennik powołania Warneńczyka na tron węgierski. Odsunięty od wpływów dopiero przez króla Kazimierza Jagiellończyka. Zmarł w 1455 roku w Sandomierzu. (Fot. Jan Matejko, Wikimedia Commons)

9. Zbigniew z Brzezia

Marszałek wielki koronny, starosta krakowski. Urodził się w 1360 roku. Był jednym z najbliższych współpracowników króla Władysława Jagiełły. Posłował do Zygmunta Luksemburskiego. Wraz z księciem Witoldem dowodził wyprawą na Moskwę w 1408 roku. Talentami dowódczymi wykazał się już przeddzień bitwy pod Grunwaldem, kiedy to na czele swych chorągwi przez kilka godzin wiązał walką krzyżackie forpoczty. Osłonił w ten sposób nieprzygotowane jeszcze do walki, rozbijające obóz, wojska polsko-litewskie. Pod Grunwaldem wystawił chorągiew marszałkowską, jednocześnie dowodził grupą chorągwi, która oddzielała siły litewskie od prawego skrzydła wojsk polskich. Zmarł w 1425 roku. (Fot. Fragment obrazu Fritza Grotemeyera „Bitwa pod Chojnicami 1454”. Źródło: Wisielec.97 [CC BY-SA 4.0], Wikimedia Commons)

10) Czy aby na pewno 10?

Miało być 10… ale, czyż listę grunwaldzkich bohaterów można zamknąć w 10 punktach?

Dżalal ad-Din – chan Złotej Ordy. Syn chana Tochtamysza. Urodził się około 1380 roku. Lennik księcia Witolda. Wziął udział w bitwie pod Grunwaldem dowodząc oddziałem około tysiąca tatarskich wojowników, którzy w XIV wieku osiedli na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1411 roku powrócił do Złotej Ordy. Pokonał i obalił dotychczasowego chana i zagarnął tron. Utrzymał się na nim przez kilka miesięcy. Zginął zamordowany w 1412 roku.

Mszczuj ze Skrzynna – polski rycerz, właściciel zamku w Barwałdzie. To najprawdopodobniej on w czasie bitwy pod Grunwaldem powalił wielkiego mistrza krzyżackiego. Jan Długosz w swojej Kronice zanotował, że to Mszczuj poinformował króla Władysława Jagiełłę o śmierci Ulrycha von Jungingen. W kolejnych latach aktywny uczestnik życia politycznego w Polsce. Brał udział w bitwie pod Koronowem, rycerskich turniejach w Budzie oraz wojnach króla Władysława na Wschodzie. Zmarł w 1446 roku.

Zyndram z Maszkowic – polski rycerz, miecznik krakowski, uczestnik wielu wojen. Z Krzyżakami wojował już w 1390 roku na Litwie. W czasie wyprawy grunwaldzkiej oboźny królewski. Pod Grunwaldem dowodził chorągwią krakowską.

Marcin z Wrocimowic – polski rycerz, starosta łowicki. W czasie wyprawy grunwaldzkiej chorąży krakowski. Podczas bitwy grunwaldzkiej dzierżył naczelną chorągiew wojsk polskich z Orłem Białym. Po Grunwaldzie służył Władysławowi Jagielle jako dyplomata.

Jakub Skarbek z Góry – polski rycerz. Na czele własnej chorągwi wziął udział w bitwie pod Grunwaldem. Odznaczył się w boju i wziął do niewoli księcia szczecińskiego Kazimierza V – sojusznika Krzyżaków. Po Grunwaldzie jeden z najważniejszych możnych Królestwa. W okresie małoletności króla Władysława Warneńczyka w grupie możnowładców sprawujących rządy w państwie.

Jan Sokół z Lamberka – morawski wojownik, feudał. Syn czeskiego burgrabiego. Urodził się około 1355 roku. Pochodził z Lamberku na Morawach. Uczestnik wojen między Luksemburgami o Morawy. Nauczyciel Jana Żiżki. Od 1409 roku w służbie Władysława Jagiełły. Prowadził w Czechach w imieniu polskiego króla zaciąg na wojnę z Zakonem Krzyżackim. Pod Grunwaldem dowodził chorągwią św. Jerzego złożoną z najemników czeskich. Z wojskami polsko-litewskimi dotarł pod Malbork. Tam negocjował z czeskimi najemnikami w służbie Krzyżaków wydanie Polakom malborskiego zamku. Otruty, zmarł w 1410 roku.

Petulin z Zimnej Wódki – górnośląski rycerz. Na służbie króla Władysława Jagiełły. 3 lipca 1410 roku oficjalnie wypowiedział Krzyżakom wojnę. Wraz z trzydziestoma trzema towarzyszami z Górnego Śląska wysłał list do wielkiego mistrza. Następnie Ślązacy stawili się pod Grunwaldem, gdzie wzięli udział w bitwie.

I wielu, wielu innych…

Piotr Worwa

*Według najnowszych badań historycznych, wbrew tradycji i dawnej historiografii, w samej bitwie pod Grunwaldem chłopi udziału nie brali. Trudno jednak przecenić ich udział w przygotowaniach do Wielkiej Wojny i bitwy pod Grunwaldem oraz nie dostrzec ich obecności w wojskowych taborach. Choćby z tego powodu warto pamiętać o chłopskim wkładzie w wiktorie grunwaldzką.

Bibliografia:

Jasienica Paweł, Polska Jagiellonów, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986.

Kowalewski Krzysztof, Wielka Wojna (I), „1410 Grunwald”, POLITYKA Pomocnik Historyczny, nr 4/2010, s. 96-101.

Kowalewski Krzysztof, Pod Grunwaldem, „1410 Grunwald”, POLITYKA Pomocnik Historyczny, nr 4/2010, s. 102-106.

Kuczyński Stefan, Bitwa pod Grunwaldem, Wydawnictwo Śląsk, Katowice, 1985.

Wielcy Polacy. Dowódcy. Leksykon, pod red. Katarzyny Kucharczuk, Fenix, Bełchatów.

Wodzowie i Żołnierze. Sławni Polacy. Ilustrowane Biografie Znanych Postaci, pod red. Grzegorza Luterek, Wydawnictwo Publicat, Poznań, 2005.

Mikołaj Trąba, prymaspolski.pl

Śląskie miecze pod Grunwaldem, katowice.wyborcza.pl

Encyklopedia.pwn.pl

Tytułowa grafika: „Grunwald” autorstwa Wojciecha Kossaka. Obraz namalowany specjalnie dla Muzeum Narodowego w Warszawie. Źródło: Wikimedia Commons