Troki – stolica wielkich książąt

Już w średniowieczu, wśród lasów i jezior pojezierza wileńskiego, wyrosło potężne grodzisko – Troki. Jego dogodne położenie oraz obronne walory wkrótce docenili wielcy książęta litewscy. Tak oto pradawny gród, jeden z najstarszych na Litwie, stał się stolicą rodzącego się imperium…

Siedziba wielkiego księcia

Historia grodziska Troki sięga XII wieku. To wtedy na przesmyku między jeziorami Tataryszki, Galwe i Bernardyńskim powstała trocka osada. W XIV wieku Troki na swą siedzibę obrali wielcy książęta litewscy, najpierw Giedymin, a potem Kiejstut, który przeniósł tu swoją stolicę ze Starych Trok. W 1409 roku Troki otrzymały prawa miejskie. W tym okresie na wyspie na jeziorze Galwe, książę Witold rozkazał wznieść nowy zamek. Osiedlił też w Trokach społeczność Karaimów, którzy mieli stanowić przyboczną straż wielkiego księcia. Społeczność karaimska zamieszkuje Troki do dziś. Od 1413 roku miasto było stolicą województwa trockiego, odbywały się w nim sejmiki. Status sten utrzymało aż do rozbiorów. Po 1795 roku Troki znalazły się w granicach Rosji. W dwudziestoleciu międzywojennym, po „buncie” generała Żeligowskiego w 1922 roku, wraz z Litwą Środkową, zostały przyłączone do Polski. W 1939 roku Armia Czerwona, która wkroczyła do Polski realizując pakt Ribbentrop-Mołotow, przekazała Wilno oraz Troki Litwie. Już w 1940 roku jednak cała Litwa została wcielona do ZSRR. Państwo litewskie niepodległość odzyskało dopiero w 1991 roku. Troki ponownie stały się wtedy jednym z najważniejszych miejsc kształtujących świadomość narodową i historyczną Litwinów.

Zamek na wyspie

Zamek na wyspie na jeziorze Galwe został wzniesiony na rozkaz wielkiego księcia Witolda. Troki były jedną ze stolic państwa Witolda. To stąd wielki książę wyruszał na wyprawy wojenne na wschód i na zachód. W 1399 roku poprowadził wielką wyprawę wojenną na tatarską Złotą Ordę. Poniósł jednak druzgocącą klęskę nad rzeką Worsklą. W wielkiej wojnie z Zakonem Krzyżackim dowodził całym wojskiem litewsko-ruskim. Zaprowadził je pod Grunwald. W bitwie z Krzyżakami kierował prawym skrzydłem wojsk sprzymierzonych. Mimo teoretycznego zwierzchnictwa króla Władysława Jagiełły, w praktyce rządził Litwą samodzielnie. Doprowadził państwo do hegemonii na wschodzie. Jego władzę uznały Psków i Nowogród Wielki, objął też opiekę nad swym wnukiem, Wasylem II – księciem Moskwy. Rozpoczął starania o koronę królewską. Zmarł w 1430 roku właśnie w swej stolicy w Trokach. W kolejnych stuleciach w zamku na wyspie rezydowali ostatni władcy Litwy z rodu Kiejstuta, a później również królowie całego państwa polsko-litewskiego z dynastii Jagiellonów. Zamek w Trokach posiada swoje tajemnice, także te mroczne. W 1440 roku bojarzy zamordowali tu wielkiego księcia Litwy Zygmunta Kiejstutowicza. Jego zmasakrowane ciało wywlokły z zamku konie zaprzężone do wozu bez woźnicy. Po śmierci Aleksandra Jagiellończyka żywota w zamku na wyspie dokonała wdowa po królu, piękna Helena moskiewska. Najprawdopodobniej została otruta. Możliwe, że w Trokach potajemnie widywali się też królewscy kochankowie – Zygmunt August i Barbara Radziwiłłówna. Zamkowe lochy wielokrotnie wykorzystywane były jako więzienie. W XVI wieku trafili do nich m.in. chan Złotej Ordy Ahmed-chan czy moskiewscy posłowie do króla Aleksandra. W 1655 roku zamek zniszczyły wojska moskiewskie, potem ograbili go Szwedzi. Jego renowacja rozpoczęła się dopiero w 1939 roku i szybko została przerwana przez wybuch II wojny światowej. Kolejna odbudowa ruszyła w latach 60.

Dolny i Górny Zamek

Zamek na wyspie składa się z Zamku Górnego i Zamku Dolnego. Zamek Dolny otoczony jest wysokimi, 10 metrowymi, ceglanymi murami. Do jego wnętrza dostać można się tylko przez zamkową bramę w czworobocznej wieży. Wewnątrz znajduje się dziedziniec i kolejna linia murów. Dodatkowo Zamek Górny oddziela fosa, a dostępu do niego broni potężna 33 metrowa wieża donżon. To właśnie w Zamku Górnym rezydował wielki księże. Dziś na terenie zamkowych zabudowań mieści się muzeum. Na brzegu jeziora zachowały się również ruiny kolejnej warowni, potężnego niegdyś zamku księcia Giedymina, który posiadał kamienne mury i 11 baszt.

Osada Karaimów

Karaimów do Trok sprowadził wielki książę Witold. W mieście po dziś dzień zachowała się karaimska osada. Przetrwały liczne karaimskie domostwa oraz karaimska świątynia – kenesa. W Trokach znajduje się również jedna z najważniejszych świątyń dla litewskich katolików – barokowy kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. W środku, w ołtarzu głównym znajduje się otoczony kultem wizerunek Matki Boskiej Trockiej. Również on trafił do Trok dzięki księciu Witoldowi. W 1390 roku, z okazji chrztu, podarował go księciu cesarz bizantyński Manuel II Paleolog. Troki wraz z otaczającymi je jeziorami wchodzą w skład Trockiego Historycznego Parku Narodowego.

Dziedzictwo księcia Witolda

Potężny trocki zamek, który majestatycznie rozłożył się na wyspie na jeziorze Galwe od setek lat przypomina o litewskim imperium, które w średniowieczu zapanowało nad całą Rusią. Jest też wspaniałą pamiątką, którą pozostawił po sobie ostatni wielki władca Litwy – Witold. Książę, który trochę nieświadomie, przyczynił się również do budowy kolejnego imperium… już polsko-litewskiego.

Piotr Worwa

Bibliografia:

Micuła Grzegorz, Wilno, Wydawnictwo RM, Warszawa 2014.

Sypek Robert, Troki, „Jagiellonowie. Dynastie Europy”, Biblioteka Gazety Wyborczej, s. 114-117.

Troki, encyklopedia.pwn.pl

Tytułowa grafika: Trocki zamek nad zamarzniętym jeziorem Galwe. Zdjęcie mojego autorstwa z 2017 roku.