• Home
  • Węgry
  • Historia Węgier w spiżu czyli 10 pomników Budapesztu

Historia Węgier w spiżu czyli 10 pomników Budapesztu

Budapeszt to stolica Węgier i jedno z najpiękniejszych naddunajskich miast. Przez stulecia podzielony na Budę i Peszt, z końcem XIX wieku połączył się w jedno miasto. Wśród swych ulic, alei, placów i skwerów kryje dziesiątki pomników historii. Przypominają one o minionej potędze Królestwa Węgier oraz długich latach walki o węgierską wolność.

1. Pomnik mitycznego Turula

Turul to mityczny ptak, jeden z symboli Węgier. Według legendy to właśnie Turul poprowadził lud Madziarów na żyzne niziny Panonii. Ten przypominający sokoła lub raroga ptak w szponach dzierży miecz Attyli. Węgrzy wierzą bowiem, że są potomkami Hunów – groźnych koczowników, którzy siali postrach w Starożytnym Rzymie. W czasach historycznych Turul stał się ważnym symbolem pierwszej węgierskiej dynastii – Arpadów. Przez wieki funkcjonował w węgierskiej sztuce. Jako symbol Królestwa Węgier z wielką siłą powrócił u progu XX wieku, po traktacie z Trianon. Węgrom, którzy utracili wtedy większość ziem, przypominał o minionej mocarstwowości. W świadomości węgierskiego społeczeństwa funkcjonuje po dziś dzień. Jego pomnik mieści się na placu Szent György, nieopodal bramy prowadzącej do Pałacu Królewskiego.

2. Pomnik króla Stefana I Świętego

Król Stefan I zapisał się w historii Węgier jako jeden z najwybitniejszych władców. Urodził się około 975 roku jako syn władcy węgierskiego Gejzy. Według legendy chrztu udzielił mu św. Wojciech. Stefan na tron wstąpił w 997 roku. Lista jego zasług jest długa. Zjednoczył rozbite państwo, powiększył jego terytorium, przeprowadził reformę administracyjną, utworzył pięć biskupstw oraz węgierską organizacje kościelną. W 1000 roku od papieża Sylwestra II, jako pierwszy węgierski władca, uzyskał koronę królewską. Swoje państwo doprowadził do pozycji regionalnej potęgi. Gorliwie szerzył chrześcijaństwo. Był założycielem najstarszego obiektu sakralnego na Węgrzech – opactwa benedyktyńskiego Pannonhalma. Król Stefan I zmarł w 15 sierpnia 1038 roku. W 1083 roku papież Grzegorz VII dokonał kanonizacji równoważnej króla wraz z jego przedwcześnie zmarłym synem Emerykiem oraz biskupem Gellertem. Majestatyczny konny pomnik króla Stefana z 1900 roku znajduje się na placu Świętej Trójcy u stóp Kościoła Macieja.

3. Pomnik biskupa Gellerta

Gellert, a właściwie Gerard, urodził się w 977 roku w Wenecji. Rodzice na chrzcie nadali mu imię Jerzy. Przyszły biskup w dzieciństwie ciężko zachorował, a od śmierci miało uratować go wstawiennictwo jego świętego patrona. Gdy wyzdrowiał, w podzięce za odzyskane zdrowie, wybrał życie zakonne. Trafił do klasztoru benedyktynów, gdzie przyjął imię Gellert. Znakomite wykształcenie uzyskał na studiach w Bolonii. W kilka lat później został opatem i wyruszył z pielgrzymką do Ziemi Świętej. Na miejsce nigdy nie dotarł. Burza zatrzymała go na Węgrzech w gościnie u króla Stefana. Węgierski władca, pod wrażeniem wielkiej wiedzy i pobożności Gellerta, przekonał go do pozostania nad Dunajem i podjęcia misji ewangelizacyjnej wśród miejscowych pogan. Gellert zajął się również nauczaniem królewskiego syna – księcia Emeryka. W kolejnych latach Gellert zatęsknił za klasztornym życiem. Usunął się z królewskiego dworu i rozpoczął życie pustelnika w puszczy. Na karty wielkiej historii powrócił w 1030 roku jako biskup Csanad. Zginął jako męczennik z rąk reakcji pogańskiej w 1046 roku. Strącono go do Dunaju ze stromej góry Kelem, zwanej odtąd Górą Gellerta. Z końcem XI wieku na kult Gellerta zgodę wyraził papież Grzegorz VII. Po dziś dzień święty biskup pozostaje patronem Węgier, diecezji Csanad oraz nauczycieli. Jego pomnik znajduje się w miejscu, w którym stracił życie. Z zielonego wzgórza postać biskupa spogląda w kierunku Dunaju.

4. Pomnik Franciszka II Rakoczego

Franciszek Rakoczy to jeden z największych bohaterów węgierskich. Pochodził z patriotycznej rodziny, która w walce o prawdziwie wolne Węgry miała ogromne zasługi. A szans na wykazanie się nie brakowało. Po bitwie z Turkami pod Mohaczem w 1526 roku i śmierci króla Ludwika Jagiellończyka, Węgry zostały rozdarte między Turcję i austriackich Habsburgów. Franciszek Rakoczy urodził się dokładnie 150 lat później, w 1676 roku. Wychowali go jezuici. Gdy miał zaledwie osiemnaście lat austriackie władze wykryły jego spisek. Został skazany na śmierć. Przed wyrokiem uciekł do Polski. Nad Wisłą znalazł pomoc, ochronę i miłość swojego życia – Elżbietę Sieniawską. Po wybuchu powstania chłopskiego na północy Węgier, w 1703 roku, zgodził się stanąć na jego czele. W krótkim czasie, razem z węgierskimi powstańcami i polskimi ochotnikami, opanował niemal cały Siedmiogród i Górne Węgry. Obwołano go księciem Siedmiogrodu i Węgier. Rozpoczął budowę regularnej armii oraz struktur państwowych. Rok później klęski w polu doprowadziły jednak do jego upadku. Ponownie schronił się w Polsce, a potem wyjechał do Francji. O wyzwolenie Węgier spod wpływów Habsburgów próbował walczyć jeszcze lata później u tureckiego boku. Zmarł  8 kwietnia 1735 roku. Jego pomnik znajduje się przed budynkiem węgierskiego parlamentu.

5. Pomnik księcia Eugeniusza Sabaudzkiego

Eugeniusz Sabaudzki, urodził się jako francuski arystokrata, a umierał jako jeden z najwybitniejszych wodzów w historii Austrii. Jego matką była hrabina Soissons, jedna z kochanek Ludwika XIV, która w 1680 roku po trucicielskiej aferze na francuskim dworze, została wygnana z Francji. Zapewne był to jeden z powodów, dla których Eugeniusz w 1683 roku nie został przyjęty do francuskiej armii. Odrzucony i upokorzony wyjechał do Austrii, gdzie otrzymał stopień oficerski i od razu wziął udział w bitwie pod Wiedniem z Turkami. W kolejnych latach, dzięki odwadze i talentom dowódczym, błyskawicznie piął się po szczeblach hierarchii wojskowej. W 1693 roku był już marszałkiem polnym cesarskiej armii. Regularnie gromił Turków m.in. w wielkich bitwach pod Zentą w 1697 roku czy Petrowaradynem w 1716 roku. Odbił z tureckich rąk znaczną część Węgier, Serbii i Bośni. Zdobył Belgrad. Wielkie klęski zadawał również francuskim wojskom króla Ludwika XIV. Rodaków bił w Hiszpanii, Włoszech i Niderlandach. Był wielkim mecenasem sztuki. Swój pałac wystawił w Wiedniu. Zmarł w 1736 roku. Napoleon uważał go za jednego z siedmiu najwybitniejszych wodzów w dziejach świata. Jego pomnik znajduje się przed Zamkiem Królewskim w Budapeszcie.

6. Pomnik Lajosa Kossutha

Lajos Kossuth urodził się w 1802 roku. W młodości pracował jako prawnik i literat. Później zaangażował się w działalność parlamentarną. W 1831 roku poparł walkę Polaków w powstaniu listopadowym i wezwał Habsburgów do udzielenia wsparcia powstańcom. W czasie Wiosny Ludów stanął na czele Węgrów walczących o niezależność. Przeprowadził liczne reformy, zniósł poddaństwo i pańszczyznę, zlikwidował szlacheckie przywileje oraz tworzył węgierskie siły zbrojne. W krytycznym momencie powstania jego przywódcą mianował generała Józefa Bema. Po jego upadku skazany na śmierć. Uniknął kary wyjeżdżając za granicę. Przebywał w Turcji i Włoszech, gdzie stworzył Legion Węgierski, który walczył u boku Włochów z Austriakami. W 1867 roku objęty amnestią, pozostał na emigracji. Zmarł w 1894 roku w Turynie. Jego pomnik znajduje się na placu przed węgierskim parlamentem. Jest to odtworzona kopia pomniku odsłoniętego w 1927 roku, a zniszczonego w czasie II wojny światowej.

7. Pomnik generała Józefa Bema

Józef Bem to bohater dwóch narodów, Polaków i Węgrów. Urodził się w 1794 roku. Już w piętnastym roku życia wstąpił do armii Księstwa Warszawskiego. Jako oficer artylerii brał udział w wyprawie Napoleona na Moskwę w 1812 roku. Wielką sławą okrył się w czasie powstania listopadowego, szczególnie w bitwach pod Iganiami i pod Ostrołęką, gdzie uratował polską armię przed całkowitym pogromem. Gdy Europę rozpalił ogień Wiosny Ludów dołączył do rewolucjonistów. Stanął na barykadach Wiednia, a potem na czele węgierskiego powstania. Miesięczna kampania wojenna, którą przeprowadził w Siedmiogrodzie zakończyła się całkowitym sukcesem. Początek roku 1849 przyniósł ofensywę wojsk powstańczych i całkowite wyzwolenie Węgier. 14 kwietnia węgierski parlament ogłosił detronizację Habsburgów. Wydawało się, że nic już nie powstrzyma powstania wolnych Węgier. Z początkiem czerwca 1849 roku sytuacja uległa gwałtownej zmianie. Na Węgry wkroczyła ogromna armia rosyjska. Ostatnim naczelnym wodzem powstania został Józef Bem. Nawet on jednak nie był w stanie powstrzymać przeważających sił wroga. 9 sierpnia polski generał poniósł klęskę pod Temeszwarem. Węgierska rewolucja upadła. Ranny Bem przeszedł z częścią swych oddziałów na terytorium Turcji. Aby kontynuować walkę o Polskę wstąpił do tureckiego wojska i przyjął islam. Zmarł w dalekim Aleppo w 1850 roku, wcześniej obroniwszy jeszcze syryjskie miasto przed atakiem Beduinów. Już na zawsze pozostał najważniejszym polsko-węgierskim bohaterem. Pomnik gen. Józefa Bema znajduje się na naddunajskim placyku jego imienia. W 1956 roku Węgrzy do kolejnej walki o wolność, tym razem z komunistami, wyruszyli właśnie spod figury polskiego generała.

8. Pomnik Sándora Petőfiego

Sándor Petőfi urodził się w 1823 roku. W 1838 roku katastrofalna powódź pozbawiła majątku jego rodzinę, a młody Petőfi musiał przerwać edukację i rozpocząć pracę. W kolejnych latach imał się różnych zajęć. Bywał statystą w teatrze, zaciągnął się do wojska. Jego przeznaczeniem była jednak poezja. Swój pierwszy wiersz opublikował w 1842 roku. Dwa lata później wydał pierwszy zbiór poezji. Inspirował się sztuką ludową, tematyką narodową oraz społeczną. Natchnieniem w poezji miłosnej była jego żona Julia Szendrey. Działał politycznie, stanął na czele radykalnej młodzieży, która określała się mianem „Młodych Węgrów”. W 1848 roku przyłączył się do węgierskiej Wiosny Ludów. W styczniu 1849 roku został adiutantem generała Józefa Bema. Poległ 31 lipca 1849 roku w bitwie wojsk węgierskich z armią rosyjską pod Segesvárem. Miał zaledwie 27 lat. Dla węgierskiego społeczeństwa już na zawsze stał się wieszczem narodowym. Pomnik Sandora Petofiego stoi w Budapeszcie na naddunajskim placu jego imienia. Powstał w 1882 roku, 33 lata po śmierci poety.

9. Pomnik Obrońców Twierdzy Przemyśl

Twierdza Przemyśl była jedną z najważniejszych twierdz frontu wschodniego w czasie I wojny światowej. Znaczną część jej prawie 130 tys. załogi stanowili żołnierze węgierscy. Na przełomie 1914 i 1915 roku ogromna rosyjska armia podjęła dwie próby zdobycia Twierdzy Przemyśl. Od listopada 1914 roku twierdza została przez Rosjan odcięta od świata. Rozpoczęło się krwawe oblężenie, przerywane morderczymi wypadami wojsk austro-węgierskich. Węgrzy bili się jak szaleni, budząc podziw i przerażenie wśród Rosjan. W szeregach węgierskich żołnierzy znalazły się takie sławy jak wybitny poeta Géza Gyóni czy lekarz Róbert Bárány, który w czasie trwania walk… otrzymał Nagrodę Nobla. Mroźna zima, choroby i głód zmusiły obrońców twierdzy do kapitulacji w marcu 1915 roku. W czasie walk, oraz później w rosyjskiej niewoli, poległo tysiące Węgrów. Pomnik położony niedaleko mostu Małgorzaty, na prawym brzegu Dunaju, upamiętnia węgierskie bohaterstwo i ofiary poniesione w okresie walk o Przemyśl. Monument przedstawia spiżowego lwa, który na wysokim postumencie depcze rosyjskie proporce.

10. Pomnik Wolności

Na szczycie Góry Gellerta, pośród murów dawnej austriackiej cytadeli, znajduje się Pomnik Wolności. Przedstawia on 14-metrową kobietę z brązu trzymającą w wysoko uniesionych rękach palmowy liść. Jej postać ustawiono na 26-metrowym postumencie. Pomnik został wzniesiony w 1947 roku i przez lata był poświęcony żołnierzom radzieckim poległym w walkach o Budapeszt w na przełomie 1944 i 1945 roku. Oblężenie Budapesztu przez Armię Czerwoną było jednym z najkrwawszych starć II wojny światowej. Miasto zostało zrujnowane, zginęło ponad 100 tys. osób. Po 1989 roku z Pomnika Wolności usunięto komunistyczne symbole. Odtąd ma upamiętniać wszystkich, którzy polegli za Węgry.

Piotr Worwa

Bibliografia:

Hankus Rafał, Turul – bohater dziejów węgierskich, Magyazyn.pl, 01.10.2015 r.

Encyklopedia PWN, encyklopedia.pwn.pl

Książę Eugeniusz Sabaudzki – życiorys, austria24.eu, 03.12.2000 r.

Lajos Kossuth – ojciec rewolucji węgierskiej, Polskie Radio, 19.09.2018 r.

Franciszek II Rakoczy. Pamiętniki i wyznania – audycja z cyklu „Książka tygodnia” , Polskie Radio, 27.02.1989 r.

Święty Gerard, biskup i męczennik, brewiarz.katolik.pl

Tytułowa grafika: Baszta Rybacka w Budapeszcie. Wszystkie zdjęcia w tekście są mojego autorstwa i zostały wykonane w 2016 roku.

Dodaj komentarz