Tajemnica Dołęży

Było około 1250-1200 r. p.n.e. Egiptem rządzili ostatni wielcy faraonowie Ramzes II i Ramzes III, Żydzi dotarli do Ziemi Obiecanej i wojowali z Filistynami, na Peloponezie upadała cywilizacja mykeńska, a w dalekich Chinach nadchodził kres dynastii Shang. Rzym miał powstać dopiero za 500 lat. Czasy były niespokojne. Upadały cywilizacje, wędrowały ludy…

Rzeka Tollense (Dołęża). Po dziś dzień skrywa tajemnice prehistorycznej bitwy. Fot: Thomas Kohler from Waren (Müritz), Deutschland [CC BY-SA 2.0], Wikimedia Commons

Wielka bitwa nad Bałtykiem?

Ciszy nie było także nad Bałtykiem. To pośród puszcz i bagien Pomorza Przedniego, nad rzeką Dołężą (niem. Tollense) starły się ze sobą dwie potężne armie. Najprawdopodobniej walczyły o panowanie nad pobliską groblą. Ta stanowiła punkt strategiczny już w odległej starożytności. Drewniane elementy, które dotrwały do dzisiaj wbite w dno rzeki, dały się datować metodami dendrochronologicznymi na XII-XIV w. p.n.e. Naukowcy przebadali również fragmenty pola bitwy. Na podstawie badań archeologicznych oraz analizy szkieletów poległych, naukowcy oszacowali, że w bitwie wzięło udział kilka tysięcy zawodowych wojowników. Po przebadaniu zaledwie 10% obszaru, na którym toczyła się bitwa odkryto 130 szkieletów, w większości mężczyzn w wieku 20-30 lat, szczątki 5 koni, a także pałki, włócznie, noże, miecz i groty strzał. Co czwarty z odnalezionych szkieletów nosił ślady zagojonych ran, które musiały powstać w wyniku stoczonych wcześniej walk. Skala i rozmiar bitwy zadziwia. Czy aby na pewno?

Broń i ozdoby z okresu epoki brązu. Wszystkie obiekty znalezione w rejonie bitwy nad Dołężą odpowiadają typologicznie okresowi kultury nordyjskiej. Kultura nordyjska to kultura archeologiczna epoki brązu. Istniała w latach 2200–400 p.n.e. Swoim zasięgiem obejmowała teren północnych Niemiec, Danii, południowej Skandynawii i Gotlandii oraz innych wysp południowej części basenu Morza Bałtyckiego. Fot: Work of Romanian goverment, Wikimedia Commons

Kupiecka karawana?

Najnowsze badania archeologiczne poddały w wątpliwość obecności nad Dołężą wielkiej prehistorycznej batalii. Co zatem wydarzyło się na Pomorzu Przednim? Odkrycie na pobojowisku brązowych sztabek oraz narzędzi, a także zidentyfikowanie wśród poległych kobiet i dzieci, skłoniło historyków do opracowania nowej teorii tłumaczącej tajemnice Dołęży. Według niej tysiące lat temu duża kupiecka karawana, która na miejscowej grobli przekraczała rzekę, napadnięta została przez dobrze zorganizowaną i uzbrojoną bandę zbójecką. Większość uczestników kupieckiej wyprawy zostało wyciętych, reszta zapewne trafiła do niewoli. Towar i prowadzone na handel konie (genetyczne badania końskich szkieletów wskazują, że były to młode osobniki) zostały rozgrabione.

Prehistoryczna tajemnica

Kim były więc ofiary z nad Dołęży? Gdzie wędrowała wielka kupiecka karawana? Kto był w stanie zmobilizować do walki tak duże siły i stoczyć jedną z największych batalii epoki? Kto zbudował i kontrolował strategiczną przeprawę? Odpowiedzi na te pytania pozostają tajemnicą. Źródła historyczne milczą. Mówią za to szkielety… Badania DNA pobranego z zębów poległych wykazują podobieństwo wojowników/kupców z nad Dołęży zarówno do współczesnych południowych Europejczyków, jak i Skandynawów oraz Polaków. Mimo tych badań zagadka prehistorycznego starcia u granic przyszłej Polski pozostaje nierozwiązana.

Piotr Worwa

Bibliografia:

Bartnicki Marcin, Bitwa nad rzeką Tollense – tajemnicze starcie w starożytnej Europie Środkowej, dorzeczy.pl, 15.08.2017.

Pastuszka Wojciech, Nowe wieści o prehistorycznej bitwie nad Bałtykiem, archeowiesci.pl, 29.03.2016.

Żuchowicz Roman, Lechici pod Troją, Najstarsza Historia Polski. Fakty Kontra Fikcje, Focus Historia ekstra, nr 01/2021, s. 36-45.

Tytułowa grafika: Wózek z Trundholm – wózek kultowy znaleziony w 1902 roku w północno-zachodniej części Zelandii w Danii. Datuje się go powszechnie na II okres epoki brązu czyli ok. 1700–1300 p.n.e.  Źródło: Nationalmuseet [CC BY-SA 3.0 or CC BY-SA 2.5]