Był rok 1848. Europa płonęła ogniem rewolucji. Drżały trony despotów. Na ulice wyszli robotnicy. Wybuchały powstania rozbitych i uciśnionych narodów. Budziła się świadomość socjalna i narodowa. Walczyli Włosi, Niemcy, Polacy, Francuzi. Jedni o wolność, drudzy o zjednoczenie, inni o prawa polityczne i poprawę doli. Chwiała się wielka monarchia austriackich Habsburgów. Rewolucja ogarnęła cesarski Wiedeń. Do boju poderwali się Węgrzy. Walczyli o wolność, własne państwo, zniesienie cenzury, likwidację pańszczyzny. Do boju prowadził ich polski generał Józef Bem, oraz jego adiutant-poeta Sandor Petofi. To właśnie „Pieśń Narodowa” Petofiego wiodła Węgrów na austriackie i rosyjskie barykady.
Pora, Węgrzy! Czas, narodzie!
Dziś lub nigdy! Powstawajcie!
Żyć w niewoli czy w swobodzie?
Albo – albo! Wybierajcie!
Statysta, żołnierz… poeta
Sándor Petőfi, a właściwie Petrovisc, urodził się 1 stycznia 1823 roku w miasteczku Kiskőrös w południowych Węgrzech. Jego ojcem był Serb, a matką Słowaczka. Rodzina porozumiewała się po węgiersku, a młody Petofi od najmłodszych lat czuł się Węgrem. Szczęśliwe i względnie spokojne życie rodziny Petofiego przerwała wielka powódź w 1838 roku. W jej wyniku rodzina straciła cały majątek, a Petofi by się utrzymać musiał przerwać edukację i zacząć pracę. Przyszły węgierski wieszcz imał się różnych zajęć. Bywał statystą w teatrze, zaciągnął się do wojska. Jego przeznaczeniem była jednak poezja.
Sandor Petofi, litografia Miklósa Barabása. Źródło: Miklós Barabás, Wikimedia Commons
Folklor, miłość… Węgry
Swój pierwszy wiersz Petofi opublikował w 1842 roku. Dwa lata później wydał pierwszy zbiór poezji. Inspirował się twórczością ludową. Tworzył poezje miłosną. Nie bez wpływu na jego dzieła pozostała jego wielka miłość do Julii Szendrey, z którą ożenił się wbrew woli rodziny dziewczyny. W jego poezji obecne były aspekty społeczne i narodowościowe. Opowiadał się za niepodległością Węgier oraz wyzwoleniem chłopów. Jednocześnie rozpoczął działalność polityczną. W Peszcie stanął na czele radykalnej młodzieży, która określała się mianem „Młodych Węgrów”.
Pomnik Sandora Petofiego stoi w Budapeszcie na naddunajskim placu jego imienia. Powstał w 1882 roku, 33 lata po śmierci poety. Ukazuje Petofiego podczas deklamowania „Pieśni Narodowej”. Po drugiej stronie Dunaju uważny turysta odnajdzie pomnik gen. Józefa Bema. Generał zwrócony w kierunku rzeki, aż po dziś dzień, nieustannie wypatruje swojego adiutanta. Zdjęcie mojego autorstwa.
Rewolucja 1848
15 marca 1848 roku wybuchła rewolucja na Węgrzech. Przyłączył się do niej Petofi. Nadal działał politycznie, a w chwili największego zagrożenia zaciągnął się do wojska. W styczniu 1849 roku został adiutantem Józefa Bema. Polskiego generała i węgierskiego wieszcza połączyła silna więź. Bem traktował Petofiego jak syna. Z kolei Petofi pisał o Bemie:
Wątpić w zwycięstwo? Przecież Bem z nami,
Szermierz wolności – szafarz naszych losów,
On – Ostrołęki gwiazda krwawa
Idzie na czele płomień zemsty niosąc.
Prowadzi hufce nasz wódz sędziwy,
Z brodą jak sztandar na wietrze,
To znak pokoju po dniach triumfu,
Symbol przyszłości lepszej.
Sandor Petofi poległ 31 lipca 1849 roku w bitwie wojsk węgierskich z armią rosyjską pod Segesvárem. Miał niespełna 27 lat. Osierocił syna, który urodził mu się pod koniec 1848 roku. Jego imię na Węgrzech stało się nieśmiertelne. Po dziś dzień dla Węgrów, a także wielu Polaków pozostaje bohaterem. Nie kto inny przecież, a właśnie on, napisał:
Los dwóch narodów tu się zespolił,
Polski i Węgier. Cóż trzeba więcej?
Na pewno wspólne wywalczą cele,
Ująwszy się za ręce.
Piotr Worwa
Bibliografia:
Karolczak Kazimierz, Żaliński Henryk, Wielka Historia Polski, tom V, PINNEX, Warszawa 2002.
Wieszcz, rewolucjonista i bohater narodowy, kraków.pl
Encyklopedia PWN
Tytułowa grafika: Zamek Królewski na Wzgórzu Zamkowym w Budapeszcie. Siedziba władców Węgier. Na pierwszym planie fale nocnego Dunaju. Zdjęcie mojego autorstwa.
