Tajemnice Poczdamu

Poczdam to niemieckie miasto położone w rejonie stołecznego Berlina, nad rzeką Hawelą. To stolica i największe miasto kraju związkowego Brandenburgia. Znane jest głównie z wspaniałej rezydencji pruskich królów oraz powojennej konferencji mocarstw. Ma jednak również swoje tajemnice…

Słowiańskie początki

Ziemie, na których położony jest Poczdam pierwotnie należały do słowiańskich plemion Słowian połabskich. Niemieccy władcy podbili te tereny dopiero w X wieku. Przez kolejne dziesięciolecia niemieccy najeźdźcy krwawo tłumili słowiańskie powstania i bunty, ostatecznie utwierdzając swoje panowanie w XI wieku. Pierwsza wzmianka o Poczdamie pochodzi z 933 roku. Poczdamska osada została wtedy określona jako „Locus Poztupimi” – „Miejsce na stoku górskim”. Na prawa miejskie Poczdam poczekać musiał do XIV wieku. W między czasie na północ poczdamskiej osady wyrosły osiedla Cölln i… Berlin. Sam Poczdam w XV i XVI wieku stał się własnością i jedną z siedzib nowych władców Brandenburgii – Hohenzollernów.

Kościół św. Mikołaja

Protestancki kościół św. Mikołaja jest najważniejszą świątynią Poczdamu. W miejscu dzisiejszej świątyni od czasów średniowiecza stało kilka kościołów, następujących po sobie w kolejnych epokach. Obecną formę kościół św. Mikołaja zawdzięcza Karlowi Friedrichowi Schinklowi – jednemu z najwybitniejszych niemieckich architektów. Jego klasycystyczna świątynia, wzorowana na londyńskiej katedrze św. Pawła, powstała w latach 1830-1837. Ze względu na koszty imponującą kopułę z kolumnadą zrealizowano dopiero w latach 1843-49. W takiej formie kościół dotrwał do zakończenia II wojny światowej. W 1945 roku świątynie i centrum Poczdamu w ruinę zamieniły alianckie naloty, a w ostatnich dniach wojny radziecka artyleria. Odbudowa kościoła św. Mikołaja ruszyła już w latach 40 i trwała aż do 1981 roku. Niemcy odtworzyli też pozostałe budowle wchodzące w skład historycznego centrum Poczdamu m.in. barokowy ratusz z charakterystycznym złotym Atlasem na kopule i miejski pałac, którego budowę zakończono w 2014 roku. Jaką wagę Niemcy przywiązują do przywrócenia dawnej świetności swych miast świadczy fakt, że jeszcze w 2018 roku wyburzony został pokomunistyczny budynek szkoły, który zakłócał historyczne założenia urbanistyczne centrum Poczdamu.

Brama Brandenburska

Inną ważną świątynią Poczdamu jest katolicki kościół św. Piotra i Pawła. Powstał w latach 1867-1870 i łączy w sobie wiele architektonicznych stylów. Jego 60 m wieża jest kopią wieży werońskiej bazyliki Campanile di San Zeno. U jej podnóża rozpoczyna się jedna z najbardziej reprezentacyjnych ulic Poczdamu – ul. Brandenburska. Mijając liczne kawiarnie, restauracje i sklepy można dotrzeć nią do poczdamskiej Bramy Brandenburskiej. Brama powstała na rozkaz pruskiego króla Fryderyka II Wielkiego i miała wyrażać ogromne niemieckie aspiracje. Jej autorzy –  Karl von Gontard i jego uczeń Georg Christian Unger – tworząc poczdamską Bramę Brandenburską wzorowali się na rzymskim łuku tryumfalnym cesarza Konstantyna. W Poczdamie znajdują się jeszcze dwie inne miejskie bramy: Brama Myśliwska i Nauener Tor – brama z charakterystycznymi wieżami, jedna z pierwszych neogotyckich budowli w całych Niemczech.

Dzielnica Holenderska  

Jednym z najciekawszych zakątków Poczdamu jest Dzielnica Holenderska. Powstała w połowie XVIII wieku jako osiedle dla holenderskich rzemieślników. Składa się ze 134 domów wzniesionych z czerwonej cegły w stylu baroku holenderskiego. Autorem dzielnicy był architekt Jan Bauman, a o jej budowie zdecydował król Fryderyk II. Dzielnica jest największym zamkniętym zespołem urbanistycznym w stylu holenderskim znajdującym się poza granicami Holandii. W dzisiejszym Poczdamie stała się miejscem handlu lokalnymi wyrobami rzemieślniczymi.

Aleksandrówka

Aleksandrówka to osiedle drewnianych domów w stylu rosyjskim, które w 1826 roku pruski król Fryderyk Wilhelm III stworzył dla swych rosyjskich śpiewaków. Niezwykłe osiedle stało się pokłosiem wojen napoleońskich w Europie. Pierwsi rosyjscy śpiewacy trafili do Poczdamu w 1812 roku jako jeńcy wojenni, którzy dostali się do niewoli podczas wyprawy Napoleona na Moskwę. Udział w niej, przymuszeni przez cesarza Francuzów, wzięli również Prusacy. Rok później Rosja i Prusy, już jako sojusznicy, doprowadzili do upadku Napoleona. Do Poczdamu przybyli wtedy kolejni Rosjanie, oddelegowani tam przez samego cara Aleksandra I. Odtąd rosyjski chór króla Prus stał się pomnikiem sojuszu prusko-rosyjskiego. W 1826 Fryderyk Wilhelm III rozkazał:

Moim zamiarem jest założyć pod Poczdamem kolonię, pomnik upamiętniający więzi przyjaźni pomiędzy mną a wielkodusznym carem Aleksandrem, majestatem Rosji, gdzie zamieszkają rosyjscy śpiewacy i którą nazwę Alexandrowka.

Potomkowie rosyjskich śpiewaków, żyli w Aleksandrówce jeszcze u progu XX wieku. Osiedle przetrwało do dnia dzisiejszego w nienaruszonym stanie. Składa się z 13 drewnianych domów, cerkwi Aleksandra Newskiego oraz ogrodów i sadów. W 1999 roku UNESCO wpisało Aleksandrówkę na swoją listę światowego dziedzictwa.

Radziecki Cmentarz Wojenny

Radziecki Cmentarz Wojenny położony jest w samym centrum Poczdamu, za kościołem św. Piotra i Pawła. Powstał zaraz po wojnie i niewątpliwie miał przypominać Niemcom o klęsce, którą zadała im Armia Czerwona. Na cmentarzu znajdują się 383 groby radzieckich żołnierzy. Nad mogiłami góruje 14 metrowy pomnik. Powstał w 1948 roku i przedstawia obelisk, który otaczają czterej żołnierze Armii Czerwonej: strażnik, czołgista, żołnierz piechoty morskiej oraz pilot.

Sekrety Poczdamu

Wędrując po Poczdamie zadziwić można się różnorodnością jego architektury. Wędrówka miejskimi uliczkami szybko stać może się prawdziwie europejską podróżą. Stanie się tak, gdy wędrowiec uświadomi sobie, że budowle, które podziwia są, mniej lub bardziej wiernymi, kopiami architektonicznych arcydzieł z całego kontynentu. Londyńska katedra, włoska bazylika, rzymski łuk, holenderska dzielnica czy rosyjska osada to… tajemnice Poczdamu.

Piotr Worwa

Bibliografia:

Arndt Norma, Poczdam Sanssouci, SCHIKKUS, Berlin.

Radziecki Cmentarz Wojenny w Poczdamie, europeremembers.com

Tytułowa grafika: Poczdam Schloßstraße 1839 rok, Wilhelm Barth. Źródło: Wikimedia Commons