25 kwietnia 1920 roku Wojsko Polskie na rozkaz Józefa Piłsudskiego, wsparte przez oddziały ukraińskie wierne Semenowi Petlurze, rozpoczęło ofensywę kijowską. Bolszewicy przeszli do defensywy, a Polacy parli naprzód zajmując kolejne miasta. Pod koniec kwietnia nadszedł czas na Czarnobyl – ważny port rzeczny u ujścia rzeki Uż do Prypeci, stanowiący oparcie dla bolszewickiej Flotylli Dnieprzańskiej. Broniła go 61. Brygada Strzelców. Do uderzenia na Czarnobyl skierowana została Grupa Kawalerii mjr. Jaworskiego oraz słynna polska Flotylla Pińska.
Flotylla Pińska
Początki historii Flotylli Pińskiej sięgają wiosny 1919 roku. Wtedy to dawny oficer rosyjskiej marynarki, ks. Jan Giedroyć, zameldował dowódcy Grupy Polesie – gen. Antoniemu Listowskiemu – gotowość do organizacji oddziału operującego na wodach Prypeci. Pomysł został szybko zaakceptowany, a na rzeczne wody wypłynęły cztery poniemieckie motorówki, które obsługiwało 14 marynarzy. Na podmokłych i bagnistych terenach Polesia Flotylla Pińska wkrótce okazała się niezastąpiona. Marynarze zaopatrywali wojska, patrolowali teren oraz coraz częściej stawiali opór pojawiającym się w rejonie „Morza Pińskiego” jednostkom rosyjskim. Regularnie postępował też proces rozbudowy polskiej jednostki wodnej. W czerwcu 1919 roku Flotylla otrzymała trzy kolejne łodzie motorowe. W kwietniu 1920 roku jednostka rozrosła i podzieliła się na dwa oddziały: bojowy (statek pancerny, 3 motorówki bojowe, 2 łodzie zwiadowcze, bateria nadbrzeżna) i transportowy (9 statków parowych, 18 berlinek). Wiosną 1920 roku personel Flotylli liczył już 24 oficerów oraz 350 podoficerów i marynarzy. Nowym dowódcą jednostki został mianowany mjr mar. Edward Sadowski. Pierwszą swoją bitwę z bolszewikami Flotylla Pińska stoczyła 3 lipca 1919 roku. Marynarze uczestniczyli wtedy w zajęciu wsi Horodyszcze. Później Flotylla biła się jeszcze pod Pietrykowem, Remiezami, Łomaczami, Koszarówką i Lelowem. W kwietniu 1920 roku marynarze z Prypeci wzięli udział w polsko-ukraińskiej wyprawie kijowskiej. Jednostka znalazła się w rejonie Czarnobyla…
Monitory Flotylli w Pińsku, 1926 rok. Źródło: Wikimedia Commons
Bój o Czarnobyl
Walki rozpoczęły się 25 kwietnia. Na Prypeci pod Koszarówką starły się ze sobą obie floty rzeczne. Polacy mimo, że słabsi zmusili bolszewików do odwrotu. Nie próżnowały też polskie oddziały lądowe. Głównodowodzący atakiem major Jaworski podzielił swoje siły na dwie części. Jedna dowodzona przez niego miała przy wsparciu flotylli uderzyć na Czarnobyl od północy, druga, por. Galińskiego atakować miasto od zachodu. 26 kwietnia oddziały wyruszyły w teren. Tego samego dnia we wsi Lelów grupa Jaworskiego biła się z 61. Brygadą Strzelców wspartą przez bolszewicką flotę rzeczną. Wywiązała się zacięta walka. Polscy żołnierze przy dużym udziale okrętów Flotylli Pińskiej przełamali opór bolszewików. Droga na Czarnobyl stanęła otworem.
Załoga statku Flotylli Pińskiej – ORP „Generał Szeptycki”, 1930 rok. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe
Szarża rzecznej Flotylli
Wczesnym rankiem 27 kwietnia miasto zaatakował oddział por. Galińskiego. Był jednak zbyt słaby żeby samodzielnie pokonać wroga. Godzinę później do Czarnobyla dotarł Jaworski. Jednocześnie do brawurowego natarcia na Prypeci ruszyła polska flota rzeczna. Zuchwały atak polskich marynarzy okazał się zabójczo skuteczny. Bolszewicka obrona załamała się, a czerwonoarmiści rzucili się do ucieczki. Sześć znakomicie uzbrojonych kanonierek rosyjskich pierzchło przed czterema polskimi motorówkami i jedną kanonierką. Miasto było zdobyte. Rozpoczął się szaleńczy pościg. Polscy marynarze gnali za bolszewikami prawie 30 km.
Defilada Wojska Polskiego w Kijowie 9 maja 1920 roku. Źródło: Wikimedia Commons
Defilada w Kijowie
Bitwa pod Czarnobylem była największym zwycięstwem odradzającej się polskiej Marynarki Wojennej. Zatopiono jedną wrogą jednostkę, dwie uszkodzono, kilka przejęto. W maju Flotylla Pińska brała udział w operacji zajęcia Kijowa. 9 maja dzielni polscy marynarze wzięli udział w defiladzie w Kijowie. Jednocześnie ciągle powiększały się stan osobowy oraz liczba jednostek pływających Flotylli. W maju 1920 roku polscy marynarze stali się panami wód Prypeci i Dniepru. Wkrótce rozpoczęła się jednak bolszewicka kontrofensywa, którą zatrzymać udało się dopiero pod Warszawą. Postępowała tak szybko, że Flotylla Pińska została odcięta od polskiej armii. 2 sierpnia 1920 roku zapadła decyzja o zatopieniu okrętów i rozwiązaniu jednostki. Nie był to koniec historii rzecznej formacji. Pińsk ponownie w polskich rękach znalazł się we wrześniu 1920 roku. Podniesiono zatopione statki i reaktywowano Flotylle. Po zakończeniu wojny jednostka pozostała na służbie. Na stałe wrosła w krajobraz Polesia. Marynarze patrolowali okoliczne tereny, regularnie brali udział w ćwiczeniach, uczestniczyli w uroczystościach państwowych, sportowych i kulturalnych. Najsłynniejszy z dowódców Flotylli – kmdr Witold Zajączkowski – został okrzyknięty Księciem Polesia. Aż do wybuchu II wojny światowej polscy marynarze z Flotylli Pińskiej stali na straży polskich Kresów. Ostatni raz do walki ruszyli we wrześniu 1939 roku. Ze względu na niski stan wód swoje boje przyszło im toczyć głównie na lądzie. Podporządkowani gen. Franciszkowi Kleebergowi bili się zarówno z Niemcami, jak i Sowietami. 28 września jedna z grup marynarzy została wymordowana we wsi Mokrany przez bojówkę ukraińskich nacjonalistów. Swego kresu dobiegła epopeja Flotylli Pińskiej, legendarnych władców Polesia…
Piotr Worwa
Bibliografia:
Michaliński Rafał, Strażnicy „Morza Pińskiego”. Setna rocznica powstania Flotylli Pińskiej, „Biuletyn IPN. Pismo o najnowszej historii Polski”, 5/2019, s. 60-71.
Przybylski Jerzy, Flotylla Pińska i jej udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1919-1920, Słupskie Studia Historyczne, nr 5/1997, s. 109-117.
Zagórski Sławek, Bitwa pod Czarnobylem. Pierwsze zwycięstwo Polskiej Marynarki Wojennej, Interia Nowa Historia, 27 kwietnia 2015.
Zalesiński Łukasz, Jak marynarze pobili bolszewików, polska-zbrojna.pl, 17 sierpnia 2013.
Tytułowa grafika: Monitory rzeczne i motorówki Flotylli Pińskiej. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe
