Perła Srebrnego Wieku czyli Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach

Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach to obiekt wyjątkowy. Mimo historycznych burz nie stracił niczego ze swego pierwotnego majestatu, stając się architektoniczną i artystyczną kroniką dziejów Rzeczpospolitej Wazów. Perłą polskiego Srebrnego Wieku.

Jakub Zadzik

Historia Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach nierozerwalnie złączona jest z osobą Jakuba Zadzika. Mimo, że pochodził jedynie z niezbyt zamożnej rodziny szlacheckiej zdołał przebojem wedrzeć się na szczyty władzy politycznej i kościelnej Rzeczpospolitej w czasach Wazów. Urodził się w 1582 roku. Nauki pobierał w kolegium jezuitów w Kaliszu, Akademii Krakowskiej oraz Uniwersytecie w Perugii w Italii, gdzie uzyskał tytuł doktora obojga praw – cywilnego i kanonicznego. Święcenia kapłańskie przyjął w Rzymie. Po powrocie do kraju w 1605 roku rozpoczął pracę w kancelarii królewskiej Zygmunta III Wazy. Zdolności i wykształcenie zaprowadziły go na stanowiska sekretarza wielkiego koronnego, kanclerza wielkiego koronnego oraz biskupa chełmińskiego i krakowskiego. W Rzeczpospolitej Zygmunta III oraz Władysława IV stał się Jakub Zadzik jednym z kreatorów polityki zagranicznej państwa oraz uczestnikiem najważniejszych wydarzeń politycznych swoich czasów. W 1629 roku prowadził rokowania ze Szwedami w Altmarku, a w 1635 roku negocjował z nimi w Sztumskiej Wsi. Rok wcześniej jako przedstawiciel korony polskiej podpisał się pod pokojem zawartym z Moskwą w Polanowie. Jako jeden z czołowych hierarchów kościoła katolickiego w kraju podjął walkę z wpływami różnowierców w Polsce. Na jego celowniku znaleźli się przede wszystkim arianie. W 1638 doprowadził do likwidacji ich słynnego ośrodka w Rakowie. W 1637 roku zdecydował o budowie nowej siedziby biskupiej. Tak rozpoczynała się historia Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach.

Pałac Biskupów Krakowskich

Autorem pałacu w Kielcach był jeden z architektów włoskich związanych z dworem królewskim. Prawdopodobnie był to Tommaso Poncino – Wenecjanin, twórca wielu pałaców i świątyń w całej Polsce. Prace budowlane ostatecznie ukończono w 1644 roku już po śmierci fundatora pałacu Jakuba Zadzika. Jego wykończeniem zajęli się jednak następcy krakowskiego biskupa. W ten sposób powstał murowany, piętrowy budynek na planie zbliżonym do kwadratu z czterema wieżami ustawionymi w narożach. Pałac, przylegający ogród oraz zabudowania gospodarcze zostały otoczone 600m murem z łamanego kamienia. Najpoważniejsza przebudowa pałacu przypadła na wiek XVIII. O wzniesieniu skrzydeł bocznych zdecydował wtedy biskup Felicjan Szaniawski. W ten sposób znacznie zwiększona została powierzchnia mieszkalna pałacu. Bogaty, barokowy wystrój i zdobienia pałacu od początku jego istnienia podkreślały dokonania państwowe i kościelne jego fundatora. Sufity pokojów biskupich i senatorskich pokryły wspaniałe plafony Tomasza Dolabelli przedstawiające udział biskupa Zadzika w królewskim sądzie nad Arianami oraz pokojowych rokowaniach ze Szwecją i Rosją. Około roku 1860, w ramach prac restauratorskich, plafony zmodyfikował malarz Aleksander Rycerski. On też jest autorem plafonu zdobiącego jeden z pokojów senatorskich, który obrazuje pożar zdobytej przez Polaków Moskwy w 1612 roku. Największą pałacową salą była izba stołowa górna o powierzchni prawie 200m². Jej strop wykonany został z 21 modrzewiowych belek oraz ponad tysiąca zdobionych desek. Na jej ścianach zawisło ponad 50 portretów biskupów krakowskich. Wystroju pałacowych komnat dopełniały tapiserie z motywami mitologicznymi i biblijnymi oraz drewniane meble wykonane przez najprzedniejszych polskich i europejskich rzemieślników.

Świadek historii

Pałac Biskupów Krakowskich przez stulecia swego istnienia stał się niemym świadkiem burzliwej polskiej historii. W 1661 roku w pałacu przez tydzień rezydował z całym dworem król Jan Kazimierz. Jeszcze w tym samym roku swoją kwaterę założyli w nim przywódcy wojskowej konfederacji Związku Święconego, którzy domagali się wypłaty wojsku koronnemu zaległego żołdu. W 1702 roku przed bitwą pod Kliszowem w pałacu przebywał król szwedzki Karol XII. Szwedzi obeszli się z biskupią rezydencją w swoim stylu łupiąc ją dotkliwie. Z końcem XVIII wieku, decyzją Sejmu Czteroletniego, pałac przeszedł na własność Rzeczpospolitej. W XIX wieku, już po rozbiorach, pełnił szereg funkcji administracyjnych i wojskowych m.in. lazaretu, sądu czy urzędu. W jego murach rezydował pierwszy biskup kielecki Wojciech de Boża Wola Górski, a siedzibę znalazła pierwsza polska wyższa uczelnia techniczna powołana do życia staraniem Stanisława Staszica, późniejsza krakowska Akademia Górniczo-Hutnicza. W 1914 roku w pałacu przebywał sztab Legionów Józefa Piłsudskiego. W dwudziestoleciu międzywojennym stał się siedzibą władz województwa kieleckiego. W jego wnętrzu zorganizowano jednocześnie mauzoleum Marszałka Piłsudskiego. W czasie okupacji niemieckiej swoją siedzibę założyli w nim hitlerowcy. Po zakończeniu II wojny światowej do pałacu wróciły samorządowe polskie władze. Rezydowały w nim aż do 1971 roku kiedy to dawny Pałac Biskupów Krakowskich przekazany został Muzeum Świętokrzyskiemu w Kielcach. Odtąd, pałac poddany skrupulatnej renowacji stał się wizytówką miasta i architektoniczną perłą regionu. Dziś jest siedzibą Muzeum Narodowego, Galerią Malarstwa Polskiego oraz miejscem kultywowania pamięci o Marszałku Józefie Piłsudskim.

Echa potęgi

Dawny Pałac Biskupów Krakowskich stanowi jedną z najwspanialszych barokowych rezydencji polskich. Architektoniczny styl, bogate wyposażenie oraz oryginalne plafony czynią z niego unikatowy obiekt historyczny. Wzniesiony w okresie największej potęgi Rzeczpospolitej Obojga Narodów stał się jej wizytówką i pamiątką. Po dziś dzień w jego wnętrzach usłyszeć można echa wielkich polskich zwycięstw, znaleźć ślady polskiej dominacji nad potężnymi wrogami oraz napotkać wizerunki polskich władców i mężów stanu.

Piotr Worwa

Bibliografia:

Historia. Dawny Pałac Biskupów Krakowskich, Muzeum Narodowe w Kielcach, mnki.pl

Kielce. Pałac Biskupów Krakowskich, „Cuda Polski. Miejsca, które musisz zobaczyć”, Wydawnictwo Publicat

Przewodnik. Pałac Biskupów Krakowskich, Muzeum Narodowe w Kielcach, Kielce 2012.

Tytułowa grafika: Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach, 2022 rok. Fot. Rafał Worwa