Oldenburgowie – władcy Danii

Oldenburgowie to królewska dynastia, która u władzy utrzymała się przez stulecia. Na przestrzeni wieków rodzina Oldenburgów stała się jednym z najlepiej skoligaconych rodów Europy. Jej przedstawiciele sięgali po trony niemieckich księstw, Danii, Szwecji, Norwegii, Grecji, a nawet Rosji. Car Piotr III był przecież synem holsztyńskiego księcia Karola Fryderyka i carskiej córki Anny, a jego potomkowie pozostali rosyjskimi carami aż do rewolucji. Z bocznej linii Oldenburgów pochodził książę Filip – mąż brytyjskiej królowej Elżbiety II. Oldenburgiem jest też zatem brytyjski następca tronu, książę Karol. Od prawie 600 lat Oldenburgowie rządzą też Królestwem Danii…

Początek dynastii, kres unii

Oldenburgowie byli niemieckim rodem, który od średniowiecza władał Księstwem Oldenburga, historyczną krainą położoną w północnych Niemczech. W połowie XV wieku znakomite koneksje książąt Oldenburga z rodami panującymi w Skandynawii, wyniosły Chrystiana I na tron, połączonych unią kalmarską, Danii, Szwecji i Norwegii. Początki królewskiej dynastii Oldenburgów zbiegły się z kresem unii kalmarskiej, która łączyła ze sobą wszystkie państwa Skandynawii. Pierwszym trzem władcom Danii z rodu Oldenburgów – Chrystianowi I, Hansowi oraz Chrystianowi II – mniej lub bardziej skutecznie udawało się jeszcze narzucić swoją zwierzchność Szwecji. Ostateczny kres unii kalmarskiej przyniosła jednak brutalna polityka Chrystiana II wobec Szwedów. W 1520 roku duński król wkroczył zbrojnie do Sztokholmu, koronował się na króla Szwecji oraz skazał na śmierć ponad 80 przedstawicieli szwedzkich elit, których zaprosił na swoją królewską koronację. W kraju wybuchło powstanie. Buntowników do walki z Duńczykami poprowadził Gustaw Eriksson Waza, który po upadku Chrystiana został koronowany na pierwszego króla Szwecji z dynastii Wazów. Jego potomkowie przez kolejne 150 lat zasiadali na tronie Szwecji i… Rzeczpospolitej. Krwawe poczynania Chrystiana II doprowadziły do jego detronizacji także w Danii i Norwegii w 1523 roku. Władza przypadła jego stryjowi Fryderykowi I, który uwięził Chrystiana i uznał niezależność Szwecji.

Głowa kościoła

Za panowania kolejnego z Oldenburgów – Chrystiana III – Dania stała się protestanckim królestwem. W 1536 roku król wprowadził luteranizm jako religię państwową, a samemu przyjął tytuł głowy duńskiego Kościoła luterańskiego. Norwegie, która oponowała, przeciwko królewskim reformom, spacyfikował i sprowadził do roli duńskiej prowincji. W kolejnych dziesięcioleciach Oldenburgowie podjęli próbę odzyskania dla Danii dominującej pozycji na Morzu Bałtyckim. Władcami Bałtyku byli już bowiem wtedy Szwedzi. Chrystian IV przeprowadził szereg reform gospodarczych, zakładał liczne manufaktury, rozbudował flotę i wzniósł wiele twierdz m.in. Kastellet w Kopenhadze. W 1625 roku Chrystian IV, jako książę Holsztynu, a zatem również Książę Rzeszy, przystąpił do wojny trzydziestoletniej po stronie protestantów. Duńska interwencja zakończyła się druzgocącą klęską z oddziałami Habsburgów w bitwie pod Lutter w Dolnej Saksonii, stając się jednocześnie początkiem końca Danii w roli mocarstwa europejskiego. Na niewiele zdały się wysiłki króla i jego ogromna odwaga. Jeszcze w 1644 roku Chrystian próbował stawić czoła Szwedom. W nierozstrzygniętej bitwie w Zatoce Kilońskiej stracił oko, a na rzecz Szwecji musiał zrzec się Gotlandii, Ozylii i posiadłości w Norwegii.

Absolutyzm po duńsku

Aż do połowy XVII wieku Dania funkcjonowała jako monarchia elekcyjna, a o wyborze kolejnych władców decydowała Rada Królestwa, która jednocześnie współrządziła państwem. Regulacje ustrojowe zawierały tzw. kapitulacje, które zaakceptować musiał każdy nowy król. W 1660 roku król Fryderyk III za przyzwoleniem stanów przekształcił Danię w monarchię dziedziczną. Król zyskiwał pełnię władzy, którą ograniczało jedynie tzw. Lex Regia z 1665 roku. Osłabieniu uległa pozycja magnaterii i szlachty, skodyfikowano prawo, zreformowano administrację. W 1658 roku Dania, podobnie jak Rzeczpospolita, stała się ofiarą szwedzkiego najazdu króla Karola Gustawa. Na pomoc Duńczykom, na czele kilku tysięcy żołnierzy, wyruszył wtedy hetman Stefan Czarniecki. Echa tej duńskiej wyprawy po dziś dzień usłyszeć można w… polskim hymnie. Walki ze Szwedami w okresie Wielkiej Wojny Północnej w latach 1700-1721 przyniosły Danii króla Fryderyka IV kolejne klęski, a… Rzeczpospolitej ogromne zniszczenia. Polska, nie uczestnicząca w wojnie, stała się dla wojujących armii „karczmą zajezdną”. Wkrótce z wojennej zawieruchy wyłoniło się nowe Bałtyckie mocarstwo… Rosja.

Królowa i lekarz

W pierwszej połowie XVIII wieku Danię ogarnęła fala pietyzmu. Kraj, w oparciu o ten radykalny nurt luteranizmu, reformować zaczął król Chrystian VI. W Kopenhadze rozkazał wznieść wspaniały zamek Christiansborg. W drugiej połowie XVIII wieku w Danii wprowadzono reformy społeczne, gospodarcze i polityczne w duchu absolutyzmu oświeconego. W 1754 roku król Fryderyk V założył Królewską Akademię Sztuk. W 1788 roku w Danii zniesiono poddaństwo chłopów. Dworem Oldenburgów wstrząsnął w tym okresie skandal obyczajowy. Król Chrystian VII cierpiący na chorobę psychiczną stał się marionetką w rękach swojego lekarza – Johanna Friedricha Struensee’a. Od 1770 roku krajem, za pośrednictwem dekretów, rządził przez kilkanaście miesięcy właśnie niemiecki lekarz. Co więcej stał się kochankiem królowej Karoliny Matyldy. Płomienny romans został przerwany w mroźny, styczniowy poranek 1772 roku. Struensee został aresztowany, osądzony i ścięty, a królowa wygnana z Danii.

Szlezwik i Holsztyn

XIX wiek okazał się dla duńskiego królestwa bardzo burzliwy. U progu stulecia, w toku wojen z rewolucyjną Francją, Kopenhaga stała się dwukrotnie ofiarą brytyjskiego bombardowania. Brytyjskie okręty wojenne niszczyły duńską stolice oraz flotę w 1801 oraz 1807 roku. W ten sposób Anglia ukarała Duńczyków za udział w blokadzie kontynentalnej oraz sojusz z Napoleonem. W 1814 roku Dania utraciła na rzecz Szwecji Norwegię. W trakcie negocjacji kongresu wiedeńskiego w 1815 roku królowi Fryderykowi VI udało się utrzymać jedynie średniowieczne norweskie zdobycze – Wyspy Owcze, Islandie i Grenlandie. W połowie stulecia słabnąć zaczął duński absolutyzm, w kraju uchwalono liberalną konstytucję. Coraz bardziej rosło też zagrożenie pruskie. W 1848 roku Prusacy interweniowali w duńskim Szlezwiku i Holsztynie w obronie praw ludności niemieckiej. Po kolejnej wojnie w 1864 roku Bismarck po prostu przyłączył te ziemie do Prus. Dania była bezradna, a Prusacy zaczęli nawet snuć plany wchłonięcia całej duńskiej monarchii, jako germańskiego Admiralstaat. To w tym okresie rozpoczęła się tradycyjna duńska polityka neutralności. Kolejni Oldenburgowie, już z bocznej linii Glücksburg, zdając sobie sprawę ze słabości państwa, skupili się na polityce wewnętrznej i budowie bogactwa Korony. Rozwijał się duński przemysł oraz hodowla. Kształtował się system edukacji, a w 1901 roku w kraju wprowadzono system parlamentarny. W 1915 roku dokonano demokratycznej nowelizacji konstytucji, która wprowadzała powszechne prawa wyborcze, także dla kobiet.

Symbol suwerenności

W I wojnie światowej Dania zachowała neutralność. Po jej zakończeniu oraz klęsce Niemiec plebiscyt przywrócił Królestwu północny Szlezwik. Dawną niemiecką granice tryumfalnie przekroczył król Chrystian X. Dwie dekady później władca pozostał w kraju podbitym przez hitlerowskie Niemcy. Mimo faktycznej okupacji, Dania zachowała formalną suwerenność idąc na pewne formy współpracy z okupantem. Po II wojnie światowej Królestwo Danii okazało się ważnym elementem konstrukcji politycznej świata Zachodu. Dynamiczny rozwój państwa sprawił, że wkrótce stało się ono jednym z najbogatszych zakątków Europy. Niezmiennie symbolem jego suwerenności dla każdego Duńczyka pozostała królewska rodzina Oldenburgów. Od 1972 roku na duńskim tronie zasiada królowa Małgorzata II. Koronę dzierży po dziś dzień będąc jedną z najpopularniejszych monarchiń świata!

Piotr Worwa

Bibliografia:

Burda Bogumiła, Halczak Bohdan, Józefiak Roman, Roszak Anna, Szymczak Małgorzata, Europa Środkowo-Wschodnia i kraje skandynawskie w XVI i XVII wieku, „Historia. Czasy nowożytne”, Operon, Gdynia 2007.

Szelągowska Grażyna, Szelągowska Krystyna, Nordycka nowożytność, „Dzieje wokół Bałtyku”, POLITYKA, 4/2020, s. 78-87.

Dania. Historia, encyklopedia.pwn.pl

Tytułowa grafika: Król Christian VIII (1786-1848) and królowa Karolina Amelia (1796-1881). Obraz Joseph-Désiré Court’a znajduje się w zasobach zamku Christiansborg. Źródło: Wikimedia Commons