Kolaborująca Chorwacja

W czasach uporczywego wytykania Polsce rzekomych win z okresu II wojny światowej, z których Polacy mieliby się rozliczyć, warto przypomnieć jak z niemieckim totalitaryzmem „walczyły” inne europejskie państwa i narody. Pora na światło dzienne wyciągnąć garść niewygodnych prawd i faktów, ukazać historię, o której wielu chciałoby zapomnieć. A więc do dzieła!

Królestwo Chorwacji

Słowiańskie plemiona Chorwatów napłynęły nad Adriatyk w VI i VII wieku. Na początku X wieku władcy z dynastii Trpimirowiciów zjednoczyli pod swym berłem dwa najważniejsze chorwackie księstwa – Chorwację Dalmatyńską i Chorwację Panońską. Tak narodziło się Królestwo Chorwacji, które przetrwało prawie dwa stulecia tocząc wojny z Bizancjum, Węgrami i Wenecją. Około 1090 roku po wymarciu rodzimej dynastii, chorwackie królestwo opanowali Węgrzy. Odtąd przez kolejne stulecia Chorwacja trwała w unii personalnej z Królestwem Węgier, najpierw pod władzą węgierskich królów, a potem austriackich Habsburgów. Chorwacka świadomość narodowa poczęła budzić się w XIX wieku. W latach 1809-1813 Napoleon utworzył nad Adriatykiem Prowincje Iliryjskie. W czasie Wiosny Ludów Zgromadzenie Narodowe w Zagrzebiu opowiedziało się za niepodległością oraz reformami społecznymi. Jednocześnie Chorwaci pomogli Habsburgom zdławić węgierskie powstanie. W kolejnych latach Chorwacja uzyskała autonomię w ramach monarchii Austro-Węgierskiej. Po zakończeniu I wojny światowej w 1918 roku Chorwaci zerwali unię z Węgrami oraz zdecydowali o zjednoczeniu z Serbią i Czarnogórą. W ten sposób powstało Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, którego królem został Aleksander I Karadziordziewić.

Zamach w Marsylii

Wejście w skład państwa zarządzanego z Belgradu nie zaspokoiło ambicji chorwackich nacjonalistów. Od 1929 roku na czele ich separatystycznego nurtu – Chorwackiego Ruchu Wyzwoleńczego zwanego Ustaszami – stał Ante Pavelić, zagrzebski adwokat i członek Chorwackiej Partii Prawa. Za swój najważniejszy cel obrał on walkę z władzami jugosłowiańskimi aż do uzyskania niezależności dla narodu chorwackiego.

Ustasza, chorwacki ruch wyzwoleńczy ma za zadanie wszystkimi środkami, ze zbrojnym powstaniem włącznie, oswobodzić spod obecnego jarzma Chorwację, tak aby stała się w pełni samodzielnym i niezależnym państwem na całym swoim narodowym i historycznym terytorium. (Statut Ustaszy)

Pavelić, zmuszony do opuszczenia Jugosławii w 1929 roku, azyl polityczny uzyskał we Włoszech. W kolejnych latach doprowadził do zjednoczenia chorwackiej emigracji oraz nawiązał kontakty ze wszystkimi środowiskami dążącymi do destrukcji państwa jugosłowiańskiego. Dla swojej wywrotowej działalności zdobył wsparcie finansowe i logistyczne we Włoszech, Niemczech oraz na Węgrzech. Na terenie Jugosławii Ustasze prowadzili działalność terrorystyczną skierowaną przeciwko stronnikom króla Aleksandra, bądź w obiekty publiczne. Ich najsłynniejszą akcją okazał się jednak zamach w Marsylii we Francji, w którym śmierć poniósł król Jugosławii Aleksander I oraz minister spraw zagranicznych Francji Louis Barthou.

Niepodległe Państwo Chorwackie

Na przełomie 1940 i 1941 roku, gdy państwa osi przygotowywały się do ataku na Jugosławię, między Włochami, a Niemcami w najlepsze trwała rozgrywka o panowanie nad Chorwacją. 6 kwietnia 1941 roku Niemcy zaatakowały Jugosławię. Państwo jugosłowiańskie skapitulowało po dwunastu dniach walk. 10 kwietnia Slavko Kvaternik – chorwacki wojskowy, zwolennik współpracy z Niemcami – proklamował w Zagrzebiu powstanie Niepodległego Państwa Chorwackiego. Kilka dni później w Zagrzebiu pojawił się, wsparty przez Włochów, Ante Pavelić. Stanął na czele chorwackiego rządu, a Kvaternika mianował ministrem armii oraz głównodowodzącym Chorwackich Sił Zbrojnych. 15 kwietnia Chorwacja została oficjalnie uznana przez Włochy oraz III Rzesze. Rozpoczął się proces budowy czystego rasowo państwa chorwackiego, wolnego od Serbów, Żydów i bolszewików, pozostającego pod silnymi wpływami włoskiego faszyzmu oraz niemieckiego nazizmu. Ideologia Ustaszy opierała się na  chorwackim nacjonalizmie oraz fanatycznym katolicyzmie, kwestionowała też słowiańskie pochodzenie Chorwatów głosząc, że wywodzą się oni w prostej linii od Gotów.

Chorwaci na Froncie Wschodnim

W 1941 roku Chorwacja dołączyła do paktu antykominternowskiego, wypowiedziała wojnę ZSRR oraz zbrojnie wsparła III Rzeszę. Chorwacka armia, licząca około 55 tys. żołnierzy została wyposażona i zorganizowana na modłę wojska włoskiego. Wkrótce na Front Wschodni wyruszył chorwackie oddziały w sile kilku tysięcy żołnierzy: 369 (Chorwacki) Pułk Piechoty, potocznie zwany Legionem Chorwackim, oraz dwie chorwackie eskadry lotnicze. W październiku 1941 roku chorwaccy żołnierze wzięli udział w walkach o Rostów, a rok później byli jedyną nie-niemiecką jednostką, która wkroczyła do Stalingradu podczas operacji szturmowych. W stalingradzkim kotle bili się do końca. W momencie kapitulacji niemieckiej 6. Armii do radzieckiej niewoli trafiło około 900 Chorwatów. Ostatnimi chorwackimi żołnierzami walczącymi na wschodzie byli lotnicy. Bili się w rejonie Moskwy i Leningradu. Latem 1944 resztki chorwackich oddziałów zostały wycofane nad Adriatyk. W Chorwacji czekał na nie potężny wróg – komunistyczna partyzantka Josipa Tito. Kolejne lata stanowiły nieustanny ciąg walk chorwackiej armii z oddziałami partyzanckimi. Chorwatów w walkach wsparły wojska niemieckie. Rozbudowa chorwackich sił zbrojnych oraz napływ kolejnych jednostek niemieckich nie zapobiegły upadkowi reżimu Ustaszy w 1945 roku.

Zbrodnie Ustaszy

Już w kwietniu 1941 roku ruszyła chorwacka machina śmierci mająca oczyścić Chorwację ze społeczności obcych etnicznie. Zaczęło się od pacyfikacji wiosek zamieszkanych przez Serbów. Ustasze, w straszliwych mękach i torturach, mordowali całe wsie, nie oszczędzając dzieci, kobiet i starców. W kwietniu 1941 roku we wsi Gudovac wyrżnęli 190 osób, niecały miesiąc później w Veljun 400, a w Glinie prawie 2400. Do przeprowadzania swych mordów skonstruowali specjalny nóż z rękawicą tzw. Srbosjek, który służył do szybkiego zabijania Serbów. W kolejnych miesiącach chorwackie władze, wzorując się na rozwiązaniach niemieckich, przeszły do systemowej rozprawy z ludnością serbską, żydowską i romską. Na terenach kontrolowanych przez Zagrzeb w latach 1941-1942 Ustasze założyli kilkanaście obozów koncentracyjnych i zagłady, a kolejne dziesięć powstało na podstawie rozkazów płynących z Niemiec i Włoch. Największy obóz stworzony został w miejscowości Jasenovac. W okresie od sierpnia 1941 roku do kwietnia 1945 roku Chorwaci wymordowali tam co najmniej 83 tys. osób. Kolejne dziesiątki tysięcy osób zginęło w innych obozach m.in. w Jadovno czy na wyspie Pag. Skala chorwackich zbrodni przeraża. Petar „Pero” Brzica – kat obozu Jasenovac – potrafił tylko jednej nocy poderżnąć gardła… 1360 osobom. Ogółem, w latach 1941-1945, Ustasze zamordowali od 500 tys. do nawet miliona ludzi. Większość ofiar stanowili Serbowie.

Ustasze i Kościół Katolicki

Wpływy Ustaszy swym złowrogim cieniem ogarnęły również Kościół Katolicki, a wielu jego hierarchów ze zbrodniczym reżimem łączyły niejasne powiązania. Zwolennikiem Pavelića był arcybiskup Sarajewa Ivan Šarić, a wśród szeregowych kapłanów zdarzali się nawet wojenni zbrodniarze. Franciszkanin Miroslav Filipović był komendantem obozu koncentracyjnego w Jasenovacu. Był tak okrutny, że więźniowie nazwali go „bratem szatana”. W maju 1941 roku Ante Pavelića na audiencji przyjął sam Pius XII. Czy papież wiedział już wtedy o rozpoczynających się chorwackich zbrodniach? Najprawdopodobniej nie. Faktem jest jednak, że w kwestii reżimu Ustaszy Stolica Apostolska nigdy nie zajęła jednoznacznego stanowiska. I mimo, że kościelni hierarchowie, na czele z prymasem Chorwacji Alojzym Stepinacem, wielokrotnie interweniowali w obronie ofiar chorwackiego terroru, to chwiejna postawa Kościoła w tamtym dramatycznym okresie po dziś dzień budzi kontrowersje.

Ostatnia bitwa

Chorwaccy kolaboranci pozostali wiernymi sojusznikami Niemiec do końca II wojny światowej. Jeszcze tydzień po kapitulacji III Rzeszy Brytyjczycy i partyzanci Tito toczyli zaciekłe walki z oddziałami niemieckimi i chorwackimi Ustaszami w bitwie o Poljane. W ten sposób starcie z Chorwatami okazało się ostatnią bitwą II wojny światowej w Europie. Zemsta komunistycznej partyzantki na Ustaszach była straszliwa. W maju 1945 roku w rejonie Bleiburgu, na granicy słoweńsko-austriackiej, rozstrzelanych zostało kilkadziesiąt tysięcy chorwackich żołnierzy. Sam Pavelić uniknął kary za zbrodnie. Korzystając z pomocy duchownych katolickich ukrywał się w Austrii i Rzymie, a następnie przedostał się do Argentyny. Wielu innych chorwackich zbrodniarzy uratowało się w podobnych okolicznościach. II wojna światowa pozostawiła na Bałkanach głębokie rany, które nie zabliźniło kilka dekad twardych rządów Josipa Broz-Tity. Po jego śmierci w 1980 roku bałkańska beczka prochu zaczęła wrzeć. Jugosławia ponownie pękała po swych etnicznych szwach. Wkrótce polała się krew…

Piotr Worwa

Bibliografia:

Gelles Katarzyna, Chorwacja w polityce zagranicznej RFN na tle niemieckiego zaangażowania na Bałkanach Zachodnich, Republika Chorwacji. Polityka wewnętrzna i międzynarodowa, Wrocław 2014.

Morawski Sebastian, Chorwaccy ustasze wymordowali nawet milion ludzi. Byli bardziej nazistowscy od samego Hitlera, opinie.wp.pl, 18.11.2018 r.

Müller Rolf-Dieter, Wspólnicy Hitlera: formacje sojusznicze Wehrmachtu na froncie wschodnim, Bellona, 2010.

Rodak Wojciech, Ustasze i Ante Pavelić. Wszystkie zbrodnie chorwackich faszystów, Nasza Historia, naszahistoria.pl, 15.10.2019 r.

Szczepanik Krzysztof, Wilamowski Jacek, Ustasze i separatyzm chorwacki: przyczynek do badań nad chorwackim ruchem nacjonalistyczny, Przegląd Historyczny 74/1, s. 75-95.

Chorwacja. Historia, encyklopedia.pwn.pl

Tytułowa grafika: Spotkanie szefa państwa chorwackiego Ante Pavelic’a z Adolfem Hitlerem, czerwiec 1941 roku. Źródło: Narodowa Archiwum Cyfrowe