18 marca 1596 roku król Zygmunt III Waza zdecydował przybyć wraz z rodziną i dworem do Warszawy i pozostać w niej na stałe. Tak rozpoczynała się historia nowej stolicy. Odtąd Warszawa, jako najważniejsze polskie miasto, stała się świadkiem wielkiej historii. Jej burzliwe losy i spektakularne obrony wkrótce uczyniły z niej miasto-symbol. Miasto niepokonane! Częścią tej wspaniałej historii okazali się włodarze Warszawy. Najwybitniejsi prezydenci stolicy złotymi zgłoskami zapisali się na kartach historii nie tylko miasta, ale również całej Polski.
1. Jan Dekert
Prezydent Starej Warszawy w latach 1789-1790. Urodził się w 1738 roku w rodzinie kupieckiej. Współzałożyciel kompanii Manufaktur Wełnianych i dzierżawca monopolu tabaczanego. Od 1769 roku ławnik, a następnie rajca miejski. Walczył o przyznanie praw publicznych mieszczanom. Domagał się zakazu handlu dla Żydów. W 1789 roku zorganizował w Warszawie zjazd przedstawicieli 141 miast królewskich Rzeczypospolitej. Podpisany przez nich memoriał złożył królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu stając na czele słynnej Czarnej Procesji. Jeden z siedmiu przedstawicieli miast dla przeprowadzenia żądań mieszczan podczas Sejmu Czteroletniego. Jeden z twórców Prawa o miastach, które było częścią Konstytucji 3 maja. Nie doczekał końca obrad Sejmu Wielkiego. Zmarł w październiku 1790 roku. Fot. Ksawery Jan Kaniewski,Wikimedia Commons
2. Ignacy Wyssogota-Zakrzewski
Prezydent Warszawy w 1792 roku oraz w okresie powstania kościuszkowskiego w 1794 roku. Urodził się w 1745 roku w Białczu. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Piastował stanowiska podczaszego, stolnika czy chorążego. W 1788 roku został posłem na Sejm Czteroletni z województwa poznańskiego. W czasie obrad okazał się jednym z głównych orędowników rozszerzenia praw obywatelskich na mieszczaństwo. Po uchwaleniu przez sejm „Prawa o miastach”, które scalało wszystkie otaczające Warszawę jurydyki w jedno miasto, został wybrany pierwszym prezydentem stolicy. Wraz z klęską obrońców Konstytucji 3 maja zmuszony do ustąpienia ze stanowiska. Wrócił na nie po wybuchu insurekcji warszawskiej w 1794 roku. Członek powstańczej Rady Najwyższej Narodowej. Odpowiadał za zapewnienie żywności mieszkańcom stolicy, dostarczanie surowców dla warszawskiego przemysłu zbrojeniowego, delegowanie rzemieślników do odpowiednich prac, rekrutacje do wojska. Przeciwnik krwawej rewolucji, na potrzeby powstania ręczył własnym majątkiem. Po upadku powstania aresztowany przez Rosjan i więziony w Petersburgu do 1796 roku. Zmarł w 1802 roku w Żelechowie. Fot. Józef Peszka, Wikimedia Commons
3. Stanisław Węgrzecki
Prezydent Warszawy w latach 1807-1815 oraz w okresie powstania listopadowego w latach 1830-1831. Urodził się w 1765 roku w Warszawie. Działacz polityczny i prawnik, u kresu I Rzeczpospolitej związany z Hugo Kołłątajem i Ignacym Potockim. Uczestnik insurekcji warszawskiej w czasie powstania kościuszkowskiego. W marcu 1807 roku został wiceprezydentem Warszawy, a od lipca 1807 roku do grudnia 1815 roku był prezydentem miasta. Ustąpił wskutek zatargu z wielkim księciem Konstantym. W kolejnych latach zajmował różne prawnicze stanowiska w Królestwie Polskim. W powstaniu listopadowym ponownie prezydent Warszawy. W styczniu 1831 roku podpisał się pod aktem detronizacji Mikołaja I Romanowa. Zmarł w 1845 roku w Warszawie. Fot. H. Piątkowski, Wikimedia Commons
4. Sokrates Starynkiewicz
Prezydent Warszawy w latach 1875-1892. Rosjanin. Urodził się w 1820 roku w Taganrogu nad Morzem Azowskim. Po zakończeniu edukacji rozpoczął służbę w carskim wojsku, w którym dosłużył się stopnia generała artylerii. W 1875 roku powołany na stanowisko prezydenta Warszawy. Zapoczątkował proces modernizacji i rozbudowy miasta i jego infrastruktury. Warszawa zawdzięcza mu rozbudowę sieci kanalizacyjno-wodociągowej, utworzenie publicznego transportu miejskiego (konne tramwaje), powstanie cmentarza na Bródnie, zadrzewienie ulic, renowację istniejących parków oraz utworzenie Parku Ujazdowskiego, budowę gazowni na Woli oraz organizację pierwszych hal targowych. Człowiek wielkiej uczciwości i zasad. Gdy jedno z urządzeń warszawskiego systemu kanalizacyjnego okazało się nietrafioną inwestycją pokrył jego koszty z własnych pieniędzy, które pierwotnie miały stać się posagiem jego córki. Urząd prezydenta miasta sprawował do 1892 roku. W Warszawie pozostał do końca życia. Zmarł w 1902 roku. W jego pogrzebie udział wzięło 100 tys. mieszkańców stolicy. Fot. Mazovian Digital Library, Wikimedia Commons
5. Zdzisław Lubomirski
Prezydent Warszawy w latach 1916-1917. Urodził się w 1865 roku w Niżnym Nowogrodzie w Rosji, gdzie jego rodzina przebywała na zsyłce po powstaniu styczniowym. Pochodził z magnackiego rodu Lubomirskich. Studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim. Szybko zaangażował się w działalność dobroczynną m.in. jako prezes Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Po wybuchu I wojny światowej członek Komitetu Obywatelskiego Warszawy, odpowiadającego za porządek w mieście. W latach 1916-1917 prezydent Warszawy. Pośród zawieruchy I wojny światowej znakomicie zarządzał miastem. Dzięki jego staraniom w mieście otwarte zostały nowe sklepy z żywnością importowaną z zagranicy oraz kuchnie dla ubogich. W 1917 roku nominowany na członka Rady Regencyjnej, której wkrótce stał się najważniejszym przedstawicielem. To dzięki jego decyzjom i protekcji rodzić zaczęły się podwaliny najważniejszych instytucji przyszłego państwa polskiego. W listopadzie 1918 roku władze cywilną i wojskową przekazał Józefowi Piłsudskiemu. W czasie II wojny światowej więziony i torturowany przez Niemców. Zmarł w 1943 roku w Małej Wsi pod Grójcem. Fot. Stanisław Lentz, Wikimedia Commons
6. Piotr Drzewiecki
Prezydent Warszawy w latach 1917-1921. Urodził się w 1865 roku w Warszawie. Pochodził z rodziny kupieckiej. Inżynier, przemysłowiec oraz działacz społeczno-gospodarczy. Założyciel zakładów metalurgicznych Towarzystwa Akcyjnego Syrena oraz prezes Stowarzyszenia Techników. W latach 1916-1917 zastępca prezydenta Warszawy – Zdzisława Lubomirskiego. Później jego następca. Jako prezydent miasta zainicjował proces włączania do Warszawy przedmieść. Za jego kadencji Warszawa zwiększyła swoje terytorium prawie trzykrotnie. Włodarz stolicy w okresie wojny z bolszewikami. Prezydenckie wynagrodzenie przeznaczał na fundusz, z którego premiowano pracowników warszawskiego ratusza. Po ustąpieniu ze stanowiska prezydenta Warszawy poświęcił się pracy na rzecz rozwoju polskiej gospodarki. W czasie okupacji na prośbę emigracyjnego Rządu Polskiego opracował studium dewastacji przemysłu polskiego przez Niemców. Aresztowany przez nich w 1942 roku, zmarł w podberlińskim więzieniu w 1943 roku. Fot. Wikimedia Commons
7. Zygmunt Słomiński
Prezydent Warszawy w latach 1927-1934. Urodził się w 1879 roku w Piotrkowie Trybunalskim. Pochodził z rodziny szlacheckiej. W młodości uczestniczył w antyrosyjskiej konspiracji. W 1902 roku uzyskał dyplom inżyniera. W kolejnych latach wykorzystując swoje wykształcenie działał na rzecz polskiej niepodległości m.in. jako budowniczy w Sandomierzu i Radomiu, społecznik oraz inżynier wojskowy w formacjach polskich na Wschodzie i wolnym już Wojsku Polskim. W latach 1924-1927 naczelny inżynier Warszawy. W 1926 roku przeprowadził rozbiórkę Soboru na placu Saskim. Rok później wygrał wybory na prezydenta Warszawy. Okres jego prezydentury przypadł na czas światowego kryzysu gospodarczego. Nie zatrzymało to jednak rozwoju miasta, które Słomińskiemu zawdzięczało m.in. plan rozwoju stolicy, rozbudowę przedmieść (tyczenie ulic, rozbudowa kanalizacji, wodociągów i oświetlenia), budowę nowych osiedli, szkół, szpitali, schroniska dla bezdomnych, podwojenie długości miejskiej sieci gazowej, chlorowanie wody oraz projekt metra. Ze stanowiska ustąpił w 1934 roku pod naciskiem Sanacji. Zamordowany przez Niemców w 1943 roku. Fot. Wikimedia Commons
8. Stefan Starzyński
Prezydent Warszawy w latach 1934-1939. Urodził się w 1893 roku w Warszawie. Był synem zubożałego szlachcica. W młodości działał w antyrosyjskiej konspiracji. Od roku 1912 roku członek Związku Strzeleckiego i Związku Walki Czynnej, później żołnierz Legionów. W wolnej Polsce piastował wiele publicznych stanowisk. Ukoronowaniem jego politycznej kariery było stanowisko prezydenta Warszawy, które objął w 1934 roku. W trudnym okresie gospodarczego kryzysu opanował deficyt budżetowy stolicy i rozpoczął politykę inwestycyjną nastawioną w szczególności na modernizacje infrastruktury technicznej miasta. Za jego prezydentury wyremontowano trasy wjazdowe do stolicy, rozbudowano sieć wodociągową i kanalizacyjną, zwiększono produkcję energii elektrycznej, wybudowano wiele nowych szkół i parków, Muzeum Dawnej Warszawy oraz Teatr Powszechny, zwiększono długość torowisk tramwajowych, wykupiono Las Kabacki i Olszynkę Grochowską. Był inicjatorem rozpoczętego w 1937 roku czteroletniego planu rozbudowy stolicy. Latem 1939 roku zainicjował przygotowania stolicy do wojny. Po jej wybuchu pozostał w Warszawie. Do końca oblężenia starał się chronić mieszkańców miasta. Codziennie wygłaszał do nich charyzmatyczne przemówienia radiowe. Zamordowany przez Niemców w 1939 roku. Fot. Jan Malarski, Wikimedia Commons
9. Marceli Porowski
Prezydent Warszawy w okresie powstania warszawskiego w 1944 roku. Urodził się w 1894 roku w zubożałej rodzinie szlacheckiej w Woli Bystrzyckiej. Studiował na Wydziale Ekonomicznym Politechniki w Petersburgu. W dwudziestoleciu międzywojennym aktywny działacz i samorządowiec, jeden z twórców samorządu terytorialnego II RP. Od 1929 roku Dyrektor Związku Miast Polskich, a wkrótce także redaktor ogólnopolskiego pisma „Samorząd Miejski”. W czasie okupacji niemieckiej aktywny działacz konspiracji, członek Delegatury Rządu na Kraj na Miasto Stołeczne Warszawa. Od 5 sierpnia 1944 roku prezydent powstańczej Warszawy. Powołał Obwodowe i Domowe Komitety Samopomocy organizujące kuchnie polowe, rozdawnictwo żywności i dostęp do wody. Organizował pomoc bezdomnym, których liczba rosła w toku walk. 26 sierpnia opuścił zagrożoną przez Niemców Starówkę i udał się kanałami do Śródmieścia. Przygotowywał wymarsze ludności cywilnej z Warszawy. Funkcję prezydenta pełnił do kapitulacji powstania 2 października 1944 roku. Stolice opuścił wraz z ludnością cywilną 7 października. Po zakończeniu wojny działał w instytucjach samorządowych. W 1951 roku aresztowany przez komunistyczne władze i skazany na śmierć, karę zmieniono na dożywotnie więzienie. W 1956 roku zwolniony z więzienia. Zmarł w Warszawie w 1963 roku. Fot. Wikimedia Commons
10. Lech Kaczyński
Prezydent Warszawy w latach 2002-2005. Urodził się w 1949 roku w Warszawie. Ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Szybko zaangażował się w działalność opozycji antykomunistycznej. Pod koniec lat 70. współpracownik Komitetu Obrony Robotników i Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. W latach 80. w Solidarności, jeden z najbliższych współpracowników Lecha Wałęsy. Internowany w stanie wojennym. Uczestnik negocjacji Okrągłego Stołu w 1989 roku. W wolnej Polsce senator, poseł, prezes NIK, minister sprawiedliwości. Jeden z twórców oraz prezes ugrupowania Prawo i Sprawiedliwość. W 2002 roku wybrany na prezydenta Warszawy. Za jego prezydentury otwarto Muzeum Powstania Warszawskiego oraz pierwsze trasy Szybkiej Kolei Miejskiej, a w stołecznym ratuszu uruchomiono Wydziały Obsługi Mieszkańców. Powołany przez niego zespół obliczył straty, jakie Warszawa poniosła w czasie II wojny. Wyniosły one 45 mld 300 mln dolarów. W 2005 roku wygrał wybory prezydenckie. Zginął 10 kwietnia 2010 roku w katastrofie samolotu pod Smoleńskiem, którym udawał się na uroczystości 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. Fot. Kancelaria Prezydenta RP (GFDL 1.2), Wikimedia Commons
Piotr Worwa
Bibliografia:
Zahorski Andrzej, O prezydencie Warszawy z czasów postania kościuszkowskiego, Mówią Wieki, nr 4/2014.
Audycja Katarzyny Kobyleckiej z cyklu „Naukowy zawrót głowy” o Sokratesie Starynkiewiczu opowiada Andrzej Sołtan z Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, Polskie Radio, 4.10.2012 r.
Encyklopedia PWN, encyklopedia.pwn.pl
Internetowy Polski Słownik Biograficzny, ipsb.nina.gov.pl
Marceli Porowski, Powstańcze Biogramy, 1944.pl
Stefan Starzyński (1893-1939), dzieje.pl, 25.08.2009 r.
Zdzisław Lubomirski (1865-1943), dzieje.pl, 15.05.2009 r.
Tytułowa grafika: Plac Zamkowy w Warszawie, wprowadzenie na Zamek Królewski sztandarów i jeńców rosyjskich wziętych do niewoli w bitwach pod Wawrem i Dębem Wielkim w 1831 roku, obraz Marcina Zaleskiego. Źródło: Wikimedia Commons
