Pałac Cecylii – Cecilienhof – to jeden z wielu pałaców niemieckiego Poczdamu. Nie jest największy, najpiękniejszy, ani najstarszy. Pod jednym względem jest jednak wyjątkowy. To właśnie on stał się miejscem wydarzeń, które przesądziły o losach Europy i świata w XX wieku.
Cecilienhof
W XV i XVI wieku Poczdam stał się własnością Hohenzollernów – rodu, który rządził Brandenburgią, Prusami, a w końcu całymi Niemcami. Wkrótce nad Hawelą wyrastać zaczęły liczne pałace, a Poczdam okazał się jedną z ulubionych siedzib władców Niemiec. Sanssouci, Nowy Pałac, Pałac Marmurowy… zespół pałacowo-parkowy w Poczdamie rozrastał się coraz bardziej, a jego ostatnim elementem był Cecilienhof. Pałac Cecylii powstał w latach 1913-1917. Jego budowę zlecił cesarz Wilhelm II dla swego syna i następcy tronu Wilhelma Pruskiego i jego żony Cecylii. Pałac został zaprojektowany przez architekta Paula Schultze-Naumburga nad brzegiem jeziora Jungfernsee. Otrzymał formę angielskiego dworu z licznymi dziedzińcami, ogrodami, ozdobnymi kominami oraz ścianami o konstrukcji pruskiego muru (drewniany szkielet wypełniony cegłami). Wkrótce klęska w I wojnie światowej oraz rewolucja 1918 roku, zrzuciły Hohenzollernów z niemieckiego tronu. Wilhelm i Cecylia zamieszkali w pałacu. Pozostali w nim aż do 1945 roku, do wywłaszczenia przez komunistyczne władze.
Cecylia – księżniczka Meklemburgii-Schwerinu, księżna pruska jako żona następcy tronu Niemiec Wilhelma, syna niemieckiego cesarza Wilhelma II. To jej imię otrzymał pałac w Poczdamie. Źródło: Wikimedia Commons
Wielka Trójka w Poczdamie
W maju 1945 roku w rejonie Berlina toczyły się ostatnie krwawe walki II wojny światowej w Europie. 30 kwietnia samobójstwo popełnił Adolf Hitler, kilka dni później padła niemiecka stolica, oblężona przez Armie Czerwoną. 7 maja przedstawiciele Niemiec podpisali bezwarunkową kapitulację. Niemcy Wschodnie znalazły się w rosyjskich rękach. Dwa miesiące późnej, do podberlińskiego Poczdamu, na ostatnią konferencje Wielkiej Trójki, zjechali przywódcy zwycięskich mocarstw – Stanów Zjednoczonych, ZSRR oraz Wielkiej Brytanii. USA reprezentował prezydent Harry Truman (Roosevelt umarł w kwietniu 1945 roku), a Związek Radziecki Józef Stalin. Trzecim uczestnikiem konferencji był premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill, którego w czasie obrad zastąpił nowy premier, Clement Attlee.
Wielka Trójka – Churchill, Truman i Stalin w Poczdamie. Źródło: National Archives and Records Administration, Wikimedia Commons
Konferencja poczdamska
Na miejsce konferencji wybrany został Cecilienhof. W dniach od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 roku Pałac Cecylii stał się najważniejszym miejscem na świecie. To tutaj przypieczętowane zostały losy powojennego świata. Głównym tematem obrad okazała się przyszłość pokonanych Niemiec, które zostały jednoznacznie obarczone winą za wywołanie II wojny światowej. Postanowiono, że państwo niemieckie zostanie zdemilitaryzowane oraz zdecentralizowane – podzielone na cztery strefy okupacyjne (amerykańską, radziecką, brytyjską i francuską). Wolą zwycięskich mocarstw Niemcy miały zostać przekształcone w państwo demokratyczne oraz poddane denazyfikacji – procesowi poszukiwania i ścigania zbrodniarzy wojennych. Obciążać miały je odszkodowania. Zmianom ulegały również niemieckie granice. Państwo niemieckie traciło 23% swej przedwojennej powierzchni. Konferencja zaakceptowała także przesiedlenia niemieckiej ludności. W Pałacu Cecylii poruszono kwestie sojuszników III Rzeszy m.in. Węgier, Włoch, Bułgarii, Finlandii i Rumunii, a konkretnie sprawę podpisania z nimi traktatów pokojowych i pobrania odszkodowań. Przywódcy zwycięskich mocarstw debatowali ponadto na temat powstającego właśnie ONZ, a amerykański prezydent poinformował sojuszników o udanych próbach użycia broni atomowej. Kilka dni po zakończeniu konferencji w Poczdamie amerykańskie bomby atomowe spadły na japońskie miasta – Hiroszimę i Nagasaki.
Dziedziniec Pałacu Cecylii w Poczdamie, 2019 rok. Fot. Bartosz Miśkowiec
Front Pałacu Cecylii w Poczdamie, 2019 rok. Fot. Bartosz Miśkowiec
Sprawa polska
Na poczdamskiej konferencji przypieczętowane zostały losy Polski. Do Poczdamu przybyli przedstawiciele polskiego Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. TRJN był komunistycznym rządem, do którego dla zachowania pozorów, dokooptowana została grupa polityków związanych ze środowiskami emigracyjnymi, na czele ze Stanisławem Mikołajczykiem z PSL. Rząd został uznany za oficjalne przedstawicielstwo Polski. USA i Wielka Brytania cofnęły tym samym poparcie dla polskiego rządu emigracyjnego. Według wcześniejszych decyzji Wielkiej Trójki zachodnie granice Polski ustalone zostały na Odrze i Nysie Łużyckiej. Mimo nabytków terytorialnych, obszar państwa polskiego skurczył się o prawie 20% w stosunku do stanu z przed wybuchu II wojny światowej. Od Polski odpadły całe Kresy Wschodnie. Kwestia ta w Poczdamie nie została poruszona wcale. Polacy nigdy nie otrzymali też niemieckich odszkodowań, którymi z państwem polskim zobowiązał podzielić się Związek Radziecki.
Dziedziniec Pałacu Cecylii w Poczdamie, 2019 rok. Zdjęcie mojego autorstwa.
Pałac Cecylii. Widok z nad jeziora Jungfernsee. Zdjęcie mojego autorstwa, 2019 rok.
Historia w pruskich murach
Cecilienhof, mimo swej krótkiej historii, stał się miejscem symbolicznym. Miejscem naznaczonym wielką polityką i zmianami, które dotykały całą Europę i świat. Wraz z końcem I wojny światowej w 1918 roku ten poczdamski pałac okazał się symbolem końca potężnej niemieckiej dynastii Hohenzollernów. Gdy w 1945 roku w gruzach leżała III Rzesza w Pałacu Cecylii przypieczętowana została jej klęska, a złowrogi tryumf mógł ogłosić światu Józef Stalin. W pruskich murach Cecilienhofu dało się też słyszeć pierwsze tony nadchodzącej Zimnej Wojny.
Piotr Worwa
Bibliografia:
Arndt Norma, Poczdam Sanssouci, SCHIKKUS, Berlin.
72 lata temu rozpoczęła się konferencja poczdamska, Dzieje.pl, 17.07.2017 r.
Pałac Cecilienhof, museumsportal-berlin.de
Tytułowa grafika: Dziedziniec Pałacu Cecylii w Poczdamie, 2019 rok. Zdjęcie mojego autorstwa.
