Wolność i Niezawisłość – WiN – to polska cywilno-wojskowa organizacja antykomunistyczna. Do życia powołana została 2 września 1945 roku w Warszawie przez płk. Jana Rzepeckiego. Organizacja stała się bezpośrednią kontynuatorką tradycji i idei Armii Krajowej, od początku opierając się na strukturach, kadrach i majątku AK.
Tajne Zrzeszenie
W pierwszej fazie swego istnienia Wolność i Niezawisłość zamierzało zająć się przede wszystkim działalnością polityczną. WiN nie wykluczał jednak możliwości zbrojnej samoobrony. Zrzeszenie domagało się przeprowadzenia wolnych wyborów oraz zaprzestania prześladowań politycznych. Członkowie WiN postulowali rewizję granic wschodnich oraz żądali opuszczenia terytorium Polski przez NKWD i Armię Czerwoną. Tak o swojej działalności pisali w deklaracji założycielskiej:
Przeszło 5 lat o pełną wolność i niezawisłość walczyła Polska Podziemna – trzon Narodu opierającego się wyniszczającej okupacji niemieckiej. Zbrojne ramię polskiego Państwa Podziemnego – Armia Krajowa – w walce tej szczególnie dotkliwe poniosła ofiary, które nas, jej duchowych spadkobierców, zobowiązują do dalszej uporczywej pracy nad realizacją ideału, który przyświecał naszym poległym towarzyszom broni. (…) Wierni jej testamentowi podejmujemy polityczną walkę o jego urzeczywistnienie. Nie naszą jest winą, że podstawowe prawo wolnego obywatela w demokratycznym państwie – prawo zrzeszania się – musimy realizować w postaci tajnej.
Łukasz Ciepliński ostatni komendant Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Źródło: Lowdown [CC BY-SA 3.0], Wikimedia Commons
W walce z komunistami
Władze komunistyczne nie zamierzały tolerować działalności WiN. Na najwyższych szczeblach zapadła decyzja o zniszczeniu organizacji. Członkowie zrzeszenia, licząc na wybuch III wojny światowej, postanowili walczyć dalej. Oddziały leśne WiN atakowały posterunki milicji, rozbijały więzienia, prowadziły walkę zbrojną z oddziałami wojska i NKWD oraz likwidowały agentów i osoby współpracujące z władzą komunistyczną. Organizacja prowadziła także działalność informacyjną przy pomocy podziemnej prasy oraz wywiadowczą. Jesienią 1946 roku zrzeszenie utworzyło na emigracji Delegaturę Zagraniczną Wolność i Niezawisłość, która podpisała umowę z wywiadem brytyjskim. Jednocześnie ponownie uruchomiony został szlak kurierski prowadzący z Zachodu do Polski. W 1946 roku to właśnie członkowie WiN poinformowali Radę Bezpieczeństwa ONZ o sfałszowaniu przez komunistów referendum. Szerokim echem w kraju odbiła się propagandowa akcja WiN o kryptonimie „O” („odpluskwiania”) – czyli obywatelski protest polegający na unikaniu kontaktu towarzyskiego z działaczami komunistycznymi.
Dowódcy oddziałów WiN na Lubelszczyźnie: Hieronim Dekutowski „Zapora” i Zdzisław Broński „Uskok”, 1947 rok. Źródło: Institute of National Remembrance Archive, 1947 rok. Wikimedia Commons
Cztery Zarządy
Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość znajdowało się nieustannie na celowniku komunistycznych służb. Z powodu aresztowań ciągłym zmianom ulegał skład, a także struktura Zarządu Głównego WiN. Do listopada 1947 roku w ręce komunistów wpadły cztery kolejne zarządy na czele z prezesami płk. Janem Rzepeckim, płk. Franciszkiem Niepokólczyckim, ppłk. Wincentym Kwiecińskim oraz ppłk. Łukaszem Cieplińskim. Zrzeszenie zakończyło działalność na przełomie 1947 i 1948 roku po aresztowaniu przez bezpiekę członków IV Zarządu Głównego WiN. Ostatni prezes ppłk Łukasz Ciepliński został skazany na śmierć 14 października 1950 roku. Brutalne śledztwo w sprawie Cieplińskiego i jego współpracowników trwało trzy lata. Było nadzorowane przez NKWD. W jednym z ostatnich grypsów do rodziny Ciepliński napisał:
Kochana Wisiu! Jeszcze żyję, chociaż są to prawdopodobnie już ostatnie dla mnie dni. Siedzę z oficerem gestapo. Oni otrzymują listy, a ja nie. A tak bardzo chciałbym otrzymać chociaż parę słów Twoją ręką napisanych (…). Ten ból składam u stóp Boga i Polski (…). Bogu dziękuję za to, że mogę umierać za Jego wiarę świętą, za moją Ojczyznę i za to, że dał mi taką żonę i wielkie szczęście rodzinne.
Wyrok na ostatnim komendancie WiN wykonano 1 marca 1951 roku w więzieniu na warszawskim Mokotowie. Ciepliński został zamordowany strzałem w tył głowy wraz z sześcioma innymi członkami WiN. Miejsca ich pochówku nie odnaleziono do dziś.
Proces członków Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Na karę śmierci skazano Ksawerego hr. Grocholskiego, urzędnika MSZ Waldemara Baczaka i kapitana KBW Witolda Kalickiego. Krystynę Kosiorek skazano na karę więzienia. Na zdjęciu od lewej: Kalicki, Grocholski, Kosiorek i Baczak. Warszawa, 1947 rok. Źródło: Polska Agencja Prasowa/Institute of National Remembrance Archive. Wikimedia Commons
W konspiracji
Przez ponad dwa lata działalności zrzeszenie Wolność i Niezawisłość rozwinęło swoje struktury w całym kraju. Organizacja dzieliła się na trzy obszary: Zachodni z siedzibą w Poznaniu, Centralny z siedzibą w Warszawie i Południowy z siedzibą w Krakowie. Do roku 1947 przez szeregi zrzeszenia przewinęło się blisko 60 tys. żołnierzy. Na czele leśnych oddziałów WiN’u stali tacy legendarni dowódcy jak Marian Bernaciak „Orlik”, Hieronim Dekutowski „Zapora” czy Edward Taraszkiewicz „Żelazny”. Większość z nich miała za sobą udział w kampanii wrześniowej oraz działalność w Armii Krajowej. Zrzeszenie okazało się największą po II wojnie światowej polską organizacją niepodległościową. Wielu jego członków za wiarę w niezawisłą Polskę zapłaciło cenę najwyższą.
Operacja „Cezary”
Komuniści w 1948 roku nie ograniczyli się tylko do neutralizacji WiN-u. Postanowili też wykorzystać niepodległościową organizację do własnych celów. Rozpoczęła się akcja pod kryptonimem „Cezary”. W miejsce autentycznej organizacji konspiracyjnej Urząd Bezpieczeństwa utworzył strukturę prowokacyjną funkcjonującą jako V Zarząd WiN. Na jego czele stanął agent UB Józef Kowalski „Kos”. Przez cztery lata komunistyczne służby przy pomocy zwerbowanych agentów oraz niczego nieświadomych szeregowych członków zrzeszenia prowadzili akcje w wyniku, której do więzień trafiły setki osób. „V Zarząd” nawiązał kontakty z grupami niepodległościowymi na terenie całego kraju oraz na emigracji prowadząc do ich rozbicia i kompromitacji. Komunistycznej operacji „Cezary” nie oparły się nawet wywiady amerykański i brytyjski. Przesyłane z Zachodu do Polski pieniądze, broń i agenci wpadały prosto w ręce komunistycznych służb. Ostateczne zakończenie operacji oraz likwidację resztek WiN-u komuniści przeprowadzili w grudniu 1952 roku. Nawet wtedy jednak w wielu miejscach kraju pozostały jeszcze nieliczne grupki oraz pojedynczy żołnierze WiN, którzy broni nie złożyli. Ostatnim żołnierzem WiN-u, ukrywającym się aż do lat 60-tych, był sierż. Józef Franczak „Lalek”. Zginął na Lubelszczyźnie 21 października 1963 roku w obławie przeprowadzonej przez MO i SB. Odtąd w Polskich lasach zapadła cisza…
Piotr Worwa
Bibliografia:
Żaryn Jan, Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość, dzieje.pl, 07.09.2015 r.
Powstanie Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Likwidacja organizacji przez władze komunistyczne, Polskie Radio, 25.10.1996 r.
Wolność i Niezawisłość – walczyli z sowietyzacją Polski, Polskie Radio, 10.09.2019 r.
Tytułowa grafika: Krzyż Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, Źródło: Lowdown [CC BY-SA 3.0], Wikimedia Commons
