W najczarniejszą noc niewoli śnili o niepodległej Polsce. Różnymi drogami zmierzali do tego najświętszego dla nich celu. Różniły ich pochodzenie, doświadczenia, poglądy i przekonania. Łączyła ich Polska! W decydującym momencie, gdy historia przyśpieszyła, połączyli siły i razem poprowadzili Naród do wolności. Charyzmatyczni, niezależni, wybitni… Ojcowie Niepodległości!
1. Józef Piłsudski
Urodził się 5 grudnia 1867 roku w Zułowie na Wileńszczyźnie. Dorastał w patriotycznej atmosferze szlacheckiego domu. W 1887 roku został wplątany przez brata Bronisława w spisek na życie cara Aleksandra III, co skończyło się dla niego pięcioletnią zsyłką na Syberię. Po powrocie do Wilna związał się z Polską Partią Socjalistyczną i przyjął pseudonim „Wiktor”. Szybko stał się jednym z najważniejszych działaczy ruchu socjalistycznego w Polsce. Prowadził agitację wśród robotników, redagował tajną gazetę i prowadził drukarnię. W 1900 roku został aresztowany przez rosyjskie władzę, ale udało mu się zbiec. W 1904 roku wyruszył do Japonii, która prowadziła właśnie wojnę z carską Rosją. W dalekim Tokio negocjował japońskie wsparcie dla dywersyjnej działalności PPS oraz… spotkał się z Romanem Dmowskim. Po rozłamie w PPS w 1906 roku zaangażował się w budowę PPS-Frakcja Rewolucyjna. Odpowiadał za struktury Organizacji Bojowej, a w 1908 roku dowodził akcją pod Bezdanami (napad na rosyjski pociąg pocztowy). W kolejnych latach swoją działalność przeniósł do Galicji gdzie zainspirował założenie we Lwowie tajnego Związku Walki Czynnej oraz wziął udział w organizacji Związków Strzeleckich. Według jego koncepcji droga do niepodległej Polski wiodła przez sojusz z państwami centralnymi (Niemcy i Austro-Węgry), a jej fundamentem miały stać się zbrojne oddziały polskie. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku, na czele pierwszej kompanii kadrowej, wkroczył na tereny zaboru rosyjskiego i podjął nieudaną próbę wywołania tam powstania. Objął dowództwo nad Legionami Polskimi. Dowodził w bitwach pod Konarami i Ożarowem, Kostiuchnówką, nad Styrem i Stochodem. W październiku 1914 roku powołał tajną Polską Organizację Wojskową, która miała prowadzić dywersję na rosyjskich tyłach. Narastający konflikt Piłsudskiego z władzami państw centralnych doprowadził do kryzysu przysięgowego w 1917 roku oraz jego aresztowania i osadzenia w twierdzy w Magdeburgu. Lata działalności niepodległościowej oraz wrodzona charyzma zapewniły mu ogromną popularność. Dzięki temu, gdy po uwolnieniu z niemieckiej niewoli, 10 listopada 1918 roku dotarł do Warszawy przejął władzę z rąk Rady Regencyjnej oraz objął stanowisko Tymczasowego Naczelnika Państwa. W kolejnych miesiącach porozumiał się z Komitetem Narodowym Polskim Romana Dmowskiego w Paryżu, co doprowadziło do powstania koalicyjnego rządu Ignacego Paderewskiego. Po wyborach w 1919 roku utrzymał funkcję Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza. W polityce zagranicznej dążył do realizacji koncepcji federacyjnej – powstanie na wschodzie pasa państw narodowych oddzielających Polskę od Rosji. Głównodowodzący wojsk polskich w czasie całej wojny polsko-bolszewickiej. Twórca sojuszu z oddziałami ukraińskimi atamana Petlury. Pomysłodawca ofensywy kijowskiej oraz kontruderzenia znad Wieprza, które doprowadziło do zwycięstwa wojsk polskich w bitwie warszawskiej. Inspirator „buntu” gen. Żeligowskiego. W 1923 roku zrzekł się wszelkich funkcji państwowych i zamieszkał w Sulejówku. W 1926 roku dokonał zbrojnego zamachu stanu i obalił legalne władze Polski. Wielu przeciwników Piłsudskiego znalazło się w więzieniach. On sam pełnił najwyższą władzę wojskową i polityczną w kraju aż do swojej śmierci w 1935 roku. Fot. Wikimedia Commons
2. Roman Dmowski
Urodził się 9 sierpnia 1864 w Kamionku pod Warszawą. Pochodził z rodziny robotniczej. Studiował nauki przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1888 roku działał w Związku Młodzieży Polskiej „Zet”, a potem Lidze Polskiej. W 1891 roku aresztowany za organizowanie manifestacji i skazany na opuszczenie Królestwa Polskiego na 5 lat. Założyciel Ligi Narodowej oraz współorganizator Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego i twórca jego programu. W 1904 roku swoją agitacją w Tokio storpedował palny PPS pozyskania japońskiego wsparcia dla powstańczych planów w Polsce. Przywódca polskich środowisk narodowych. W latach 1907–09 był posłem do rosyjskiej II i III Dumy Państwowej oraz prezesem Koła Polskiego. Według jego koncepcji droga do niepodległej Polski wiodła przez sojusz z carską Rosją, a największym zagrożeniem dla polskości była germanizacja. Fundamentem przyszłej polskiej państwowości stać miała się siła polskiej „substancji narodowej”. Po wybuchu rewolucji w Rosji wszystkie swoje działania polityczne związał z mocarstwami Ententy. Wyruszył na Zachód, gdzie działał na rzecz odbudowy państwa polskiego. 15 sierpnia 1917 roku powołał Komitet Narodowy Polski w Paryżu i został jego prezesem. Inicjator utworzenia Błękitnej Armii we Francji. W 1919 roku główny, obok Paderewskiego, delegat Polski na paryską konferencję pokojową, na której referował sprawę polskich granic. W imieniu Polski złożył podpis na traktacie wersalskim. Twórca koncepcji inkorporacyjnej, która zakładała budowę państwa narodowego i asymilację mniejszości. W kolejnych latach poseł na sejm, członek Rady Obrony Państwa i minister spraw zagranicznych. Po przewrocie majowym w opozycji wobec Piłsudskiego i sanacji, doprowadził do utworzenia Obozu Wielkiej Polski i stanął na jego czele. W 1928 roku inicjator powołania Stronnictwa Narodowego. Zmarł w 1939 roku. Fot. Wikimedia Commons
3. Ignacy Jan Paderewski
Urodził się 18 listopada 1860 roku w Kuryłówce na Podolu. Od najmłodszych lat uczył się gry na fortepianie, jednocześnie kształcąc się muzycznie w Warszawie, Berlinie i Wiedniu. Wielki talent sprawił, że jego popularność rosła coraz bardziej. Jego występ w Paryżu w 1888 roku okazał się przełomowym momentem w jego życiu oraz początkiem światowej kariery. Odtąd łączył ze sobą działalność artystyczną oraz pracę na rzecz Polski. W 1893 roku sfinansował budowę pomnika Tadeusza Kościuszki w Chicago, a w 1910 roku Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie. Po wybuchu I wojny światowej założył w Szwajcarii Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Swoje koncerty łączył ze spotkaniami oraz wiecami, na których występował w obronie polskich interesów. W latach 1917–1918 przedstawiciel paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego w Stanach Zjednoczonych, prezydentowi Wilsonowi złożył memoriał o Polsce i potrzebie jej odbudowy. Jego przyjazd do Polski w 1918 roku wywołał wielki narodowy entuzjazm. Przemówienie, które wygłosił w Poznaniu 26 grudnia 1918 roku stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania wielkopolskiego. W 1919 roku, po dymisjach rządów Daszyńskiego i Moraczewskiego, stanął na czele kompromisowego rządu koalicyjnego. Pełnił też funkcję ministra spraw zagranicznych. Był delegatem Polski na konferencję pokojową w Paryżu, na której złożył podpis pod tekstem traktatu wersalskiego. W grudniu 1919 roku podał się do dymisji. W kolejnych latach pełnił funkcję przedstawiciela Polski przy Lidze Narodów. Do końca życia aktywny w pracy dla Polski. Zmarł w 1941 roku w Nowym Jorku. Fot. Wikimedia Commons
4. Wincenty Witos
Urodził się 21 stycznia 1874 roku w Wierzchosławicach koło Tarnowa. Pochodził z rodziny chłopskiej. Ukończył 2 klasy szkoły ludowej, pozostałą wiedzę starał się zdobywać dokształcając się samodzielnie. Szybko związał się z coraz silniejszym na ziemiach polskich ruchem ludowym. W latach 1903-1913 członek Rady Naczelnej PSL. W kolejnych latach wójt Wierzchosławic, poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego i poseł do austriackiej Rady Państwa. Jeden z inicjatorów rozłamu w PSL i współzałożyciel PSL „Piast”. Po wybuchu I wojny światowej zwolennik odbudowy niepodległej Polski w oparciu o austriacką monarchię Habsburgów. Później zbliżony do środowisk narodowych, jeden z autorów rezolucji w parlamencie austriackim domagającej się utworzenia niepodległego państwa polskiego z dostępem do morza. Od 1918 roku współzałożyciel oraz przewodniczący Polskiej Komisji Likwidacyjnej – tymczasowego organu władzy polskiej dla zaboru austriackiego. W krytycznym okresie wojny z bolszewikami premier Rządu Obrony Narodowej i członek Rady Obrony Państwa. W dwudziestoleciu międzywojennym jeden z najważniejszych polityków polskich, poseł na Sejm w latach 1920-1930, trzykrotnie premier. Jego rząd został obalony w 1926 roku w wyniku majowego zamachu Józefa Piłsudskiego. W kolejnych latach jeden z przywódców opozycyjnego Centrolewu, więzień brzeski, zmuszony do emigracji w Czechosłowacji. Zmarł w 1945 roku w Krakowie. Fot. Wikimedia Commons
5. Ignacy Daszyński
Urodził się 26 października 1866 roku w Zbarażu na Podolu. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Już w młodości zaangażował się w działalność ruchów socjalistycznych w Galicji. Założyciel i przywódca Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska. Jeden z czołowych działaczy socjalistycznych monarchii Habsburgów, znakomity mówca, w latach 1897–1918 poseł do austriackiej Rady Państwa. Wieloletni radny miasta Krakowa. Zapewnił poparcie PPSD dla działalności Józefa Piłsudskiego. Przyczynił się do powstania Legionów Polskich. Drogę do niepodległości Polski widział we współpracy z Austro-Węgrami. W 1918 roku współorganizator i wiceprzewodniczący Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie oraz premier i minister spraw zagranicznych Tymczasowego Rządu Ludowej Republiki Polskiej w Lublinie. W najtrudniejszych momentach wojny z bolszewikami wicepremier w Rządzie Obrony Narodowej Wincentego Witosa. W dwudziestoleciu międzywojennym wieloletni poseł na Sejm oraz marszałek sejmu. W czasie zamachu majowego poparł Piłsudskiego, później w opozycji do jego rządów. Zmarł w 1936 roku w Bystrej Śląskiej. Fot. Wikimedia Commons
6. Wojciech Korfanty
Urodził się 20 kwietnia 1873 roku w miejscowości Sadzawka koło Katowic. Pochodził z rodziny robotniczej. Po wielu życiowych perypetiach ukończył studia w Berlinie. Od 1901 roku działacz Ligi Narodowej Romana Dmowskiego. Redaktor naczelny dziennika „Górnoślązak”. W latach 1903–1911 i 1918 poseł do niemieckiego Reichstagu. Symbol polskiego odrodzenia narodowego na Górnym Śląsku. W 1918 roku, tuż przed odzyskaniem niepodległości przez Polskę, wygłosił w niemieckim parlamencie przemówienie, w którym domagał się powrotu wszystkich ziem zaboru pruskiego do odradzającej się Polski. Wystąpienie stało się preludium do wybuchu trzech powstań śląskich. Uczestnik powstania wielkopolskiego, jeden z przywódców powstań śląskich oraz Komisarz Plebiscytowy na Śląsku. Dyktator trzeciego powstania śląskiego. Wielokrotnie agitował na rzecz polskości Śląska. W dwudziestoleciu wojennym wieloletni poseł, a w 1923 roku wicepremier. Wydawca „Rzeczpospolitej” i „Polonii”. Przeciwnik przewrotu majowego, więzień brzeski, zmuszony do emigracji. Zmarł w 1939 roku w Katowicach. Fot. Wikimedia Commons
7. Józef Haller
Urodził się 13 sierpnia 1873 roku w Jurczycach pod Krakowem. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Służył w armii austro-węgierskiej i kształcił się na wiedeńskiej Akademii Wojskowo-Technicznej. Od 1912 roku organizator Sokolich Drużyn Polowych, które stały się zalążkiem polskiego harcerstwa. Po wybuchu I wojny światowej organizator polskiego Legionu Wschodniego, a od 1916 roku dowódca II Brygady Legionów Polskich, którą dowodził przeciwko wojskom rosyjskim w Karpatach. Od 1918 roku generał. W lutym 1918 roku, protestując przeciwko postanowieniom traktatu brzeskiego, wraz z podległą sobie II Brygadą Legionów przebił się przez front i połączył z polskimi formacjami w Rosji. Niebawem stanął na czele całego II Korpusu Polskiego na Ukrainie, z którym stoczył krwawą bitwę z wojskami niemieckimi pod Kaniowem. Uniknął niewoli i przez Murmańsk przedostał się do Francji. Tam Komitet Narodowy Polski mianował go dowódcą Armii Polskiej we Francji tzw. Błękitnej Armii. Na czele tych znakomicie wyposażonych oddziałów, które osiągnęły liczebność na poziomie prawie 70 tys. ludzi, wiosną 1919 roku powrócił do kraju. W lutym 1920 roku w Pucku dokonał symbolicznych zaślubin Polski z Bałtykiem. W czasie wojny polsko-bolszewickiej otrzymał funkcję Generalnego Inspektora Armii Ochotniczej, w której szeregi do końca września 1920 roku wstąpiło ponad 100 tys. ochotników. Członek Rady Obrony Państwa. W czasie bitwy warszawskiej bronił stolicy, dowodząc Frontem Północnym. Powszechnie szanowany i podziwiany przez całe społeczeństwo. W 1926 roku nie poparł przewrotu majowego i przeszedł w stan spoczynku. Po wybuchu II wojny światowej działał w rządzie emigracyjnym. Zmarł w 1960 roku w Londynie. Fot. Wikimedia Commons
8. Józef Dowbor-Muśnicki
Urodził się 25 października 1867 roku w Garbowie pod Sandomierzem. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Studiował na Akademii Wojskowej w Petersburgu. Od 1889 roku w armii rosyjskiej, szybko piął się po stopniach kariery wojskowej. Walczył w wojnie rosyjsko-japońskiej oraz podczas I wojny światowej. Od 1915 roku generał. Po wybuchu rewolucji lutowej podporządkował się Naczelnemu Polskiemu Komitetowi Wojskowemu w Rosji. W latach 1917–1918 organizator i dowódca I Korpusu Polskiego w Rosji, z którym podjął walkę z bolszewikami i zajął Bobrujsk. W 1918 roku podporządkował się Radzie Regencyjnej. Podczas powstania wielkopolskiego współorganizator i naczelny dowódca armii wielkopolskiej. W krótkim czasie z uzbrojonych ochotników stworzył prawie 100 tys. armię, którą poprowadził do zwycięstwa nad siłami niemieckimi w Wielkopolsce. Uczestnik walk o Lwów. W opozycji do działalności Józefa Piłsudskiego, w 1920 roku przeniesiony w stan spoczynku. Zmarł w 1937 roku w Batorowie pod Poznaniem. Fot. Wikimedia Commons
9. Zdzisław Lubomirski
Urodził się 4 kwietnia 1865 roku w Niżnym Nowogrodzie w Rosji, gdzie jego rodzina przebywała na zsyłce po powstaniu styczniowym. Pochodził z magnackiego rodu Lubomirskich. Studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim. Szybko zaangażował się w działalność dobroczynną m.in. jako prezes Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Po wybuchu I wojny światowej członek Komitetu Obywatelskiego Warszawy, odpowiadającego za porządek w mieście. W latach 1916-1917 prezydent Warszawy. Pośród wojennej zawieruchy znakomicie zarządzał miastem. W 1917 roku nominowany na członka Rady Regencyjnej, której wkrótce stał się najważniejszym przedstawicielem. Z jego inicjatywy 7 października 1918 roku Rada wydała orędzie zapowiadające utworzenie niepodległego państwa polskiego. Rada Regencyjna odpowiadała za stworzenie podstaw administracji, wojska, szkolnictwa, dyplomacji oraz porządku prawnego przyszłej niepodległej Polski. W 1918 roku Lubomirski interweniował u władz niemieckich w sprawie więzionego w Magdeburgu Piłsudskiego. W listopadzie powitał go w Warszawie oraz przekazał mu władze cywilną i wojskową. W dwudziestoleciu międzywojennym powszechnie szanowany senator. Po przewrocie majowym starał się mediować między zwaśnionymi stronami. W czasie II wojny światowej więziony i torturowany przez Niemców. Zmarł w 1943 roku w Małej Wsi pod Grójcem. Fot. Bain, Wikimedia Commons
10. Tadeusz Rozwadowski
Urodził się 19 maja 1866 roku w Babinie we wschodniej Galicji. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Studiował w wiedeńskiej Akademii Wojskowo-Technicznej i Szkole Sztabu Generalnego. Służbę w armii austro-węgierskiej rozpoczynał jako oficer sztabowy. Szybko awansował. Po wybuchu I wojny światowej już jako generał przyczynił się do austriackich zwycięstwa m.in. pod Gorlicami oraz Jarosławiem. W 1916 roku, oburzony brutalnym podejściem austriackich wojsk do ludności polskiej, opuścił cesarską armię. Podjął współpracę z Radą Regencyjną i w 1918 roku został oficjalnym szefem Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Zajął się organizacją armii polskiej, opracował plany obrony polskich granic. Dowódca Wojsk Polskich w Galicji Wschodniej, wyruszył na odsiecz obleganego przez Ukraińców Lwowa. W kolejnych miesiącach szef Polskiej Misji Wojskowej w Paryżu. W 1920 roku, w krytycznych momentach wojny z bolszewikami, szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego i jeden z autorów zwycięskiej bitwy warszawskiej. Po zakończeniu wojny szef Generalnego Inspektoratu Jazdy. W czasie przewrotu majowego stanął na czele oddziałów wiernych legalnej władzy i podjął walkę z żołnierzami Piłsudskiego. Internowany i więziony. Zmarł w 1928 roku w Warszawie z niewyjaśnionych do dziś przyczyn. Fot. Wikimedia Commons
Piotr Worwa
Bibliografia:
Nałęcz Daria, Nałęcz Tomasz, Sześciu wspaniałych, „Niepodległość 1918”, POLITYKA, 2/2008, s. 19-23.
Nałęcz Tomasz, Konie pociągowe niepodległości, „Niepodległość 1918”, POLITYKA, 2/2008, s. 24-30.
Wielcy Polacy. Dowódcy. Leksykon, pod red. Katarzyny Kucharczuk, Fenix, Bełchatów.
Dzieje.pl Portal Historyczny, dzieje.pl
Encyklopedia PWN, encyklopedia.pwn.pl
Tytułowa grafika: Józef Piłsudski i gen. Józef Dowbor-Muśnicki (pierwszy z prawej) na trybunie honorowej. Poznań, 1919 rok. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe
