Po wrześniowej klęsce nie złożyli broni. Przedarli się na Zachód by walczyć dalej z odwiecznym wrogiem. Za wolność naszą i nie tylko, na lądzie, morzu i w powietrzu… gromili Niemców na wszystkich frontach Europy i świata. Ich odwaga oraz dowódcze umiejętności zmieniły losy II wojny światowej. Najlepsi z najlepszych… polscy dowódcy w bojach na Zachodzie.
1. Władysław Sikorski
Generał Wojska Polskiego. Urodził się 20 maja 1881 roku w Tuszowie Narodowym. Żołnierz Legionów Polskich. Od 1918 roku w Wojsku Polskim. Jeden z polskich dowódców wojny z bolszewikami. Uczestnik wyprawy kijowskiej. W czasie bitwy warszawskiej dowodził 5. Armią nad Wkrą, która miała nie dopuścić do oskrzydlenia wojsk polskich od północy. W odrodzonej Polsce premier rządu, minister spraw wojskowych, szef Sztabu Generalnego. Podczas zamachu majowego zachował neutralność. Mimo to został odsunięty od spraw państwowych. Po klęsce we wrześniu 1939 roku objął stanowisko Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych i premiera Rządu RP na Uchodźstwie. Niewątpliwy przywódca Polaków okresu II wojny światowej. W 1940 roku kierował odbudową Wojska Polskiego u boku Francji. Po francuskiej klęsce znalazł się w Wielkiej Brytanii, gdzie ponownie odtwarzał polskie siły zbrojne. W 1941 roku, po ataku Niemiec na ZSRR, prowadził negocjacje z sowieckimi władzami, które zakończyły się podpisaniem układu Sikorski-Majski. To właśnie ten dokument umożliwił utworzenie na Wschodzie armii gen. Andersa oraz ewakuację ponad 100 tys. Polaków uwięzionych w ZSRR. W 1943 roku po odkryciu zbrodni katyńskiej zerwał stosunki dyplomatyczne z ZSRR. Zginął w katastrofie lotniczej nad Gibraltarem w 1943 roku, w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach. Jego szczątki powróciły do Polski dopiero w 1993 roku i spoczęły w kryptach Katedry Wawelskiej. Fot. Collection of the Office of War Information, Wikimedia Commons
2. Kazimierz Sosnkowski
Generał Wojska Polskiego. Urodził się 19 listopada 1885 roku w Warszawie. Jeden z dowódców Legionów. W 1917 roku uwięziony z Piłsudskim w Magdeburgu. W wolnej Polsce minister spraw wojskowych. W czasie wojny polsko-bolszewickiej stanął na czele Armii Rezerwowej. Dzięki manewrowi oskrzydlającemu, zabezpieczył tyły polskiego frontu. W wyniku działań jego Armii Rezerwowej polskie oddziały mogły się przegrupować i przygotować obronę. W czasie zamachu majowego, rozdarty między przyjaźnią z Piłsudskim, a wiernością legalnym władzom, próbował popełnić samobójstwo. Po 1926 roku pozbawiony wpływu na losy państwa. W 1939 roku bił się z Niemcami na południu Polski idąc na odsiecz Lwowa. Minister w rządzie gen. Władysława Sikorskiego na emigracji. W opozycji do jego polityki, szczególnie względem ZSRR. Po śmierci Sikorskiego Wódz Naczelny Polskich Sił Zbrojnych. Przeciwny powstaniu warszawskiemu, publicznie zanegował lojalność brytyjskich sojuszników. Usunięty ze stanowiska Naczelnego Wodza. Do końca życia aktywny w środowiskach emigracji polskiej na Zachodzie. Zmarł w Kanadzie w 1969 roku. Fot. Wikimedia Commons
3. Władysław Anders
Generał Wojska Polskiego. Urodził się 11 sierpnia 1892 roku w Błoniu. Od 1917 roku żołnierz I Korpusu Polskiego w Rosji gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego. Uczestnik powstania wielkopolskiego oraz wojny polsko-bolszewickiej. W II Rzeczpospolitej dowódca 15. Pułku Ułanów oraz 2. Samodzielnej Brygady Kawalerii. Podczas przewrotu majowego Piłsudskiego zachował wierność legalnym władzom. Mimo to, w 1934 roku otrzymał nominację generalską. We wrześniu 1939 roku dowodził Nowogródzką Brygadą Kawalerii. Wziął udział m.in. w bitwach pod Mławą i Tomaszowem Lubelskim. Trafił do sowieckiej niewoli. Moskiewskie więzienie opuścił dopiero w sierpniu 1941 roku w wyniku układu Sikorski-Majski. Stanął na czele Armii Polskiej w ZSRR, którą stworzono na bazie Polaków uwolnionych z więzień i łagrów. W 1942 roku ewakuował z ZSRR do Persji prawie 80 tys. polskich żołnierzy i 38 tys. cywilów. Razem z 2. Polskim Korpusem przeszedł szlak z Bliskiego Wschodu, przez Afrykę Północną, aż do Włoch. W 1944 roku stanął z polskimi żołnierzami pod bronionym przez Niemców Monte Cassino. 18 maja 1944 roku, po morderczych walkach na ruinach klasztoru Monte Cassino, zawisła biało-czerwona flaga. W walkach o klasztorne wzgórze zginęło 924 Polaków, a 3000 zostało rannych. Oznaczało to utratę ponad 30% sił polskiego Korpusu. Dwa miesiące później żołnierze gen. Andersa zdobyli Ankonę. Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii działając w środowiskach polonijnych. Od 26 lutego 1945 do 21 czerwca 1945 roku pełnił obowiązki Naczelnego Wodza, potem Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. W latach 1954-1970 członek Rady Trzech – emigracyjnego organu w opozycji do prezydenta Augusta Zaleskiego. Zmarł w 1970 roku w Londynie. Fot. Wikimedia Commons
4. Stanisław Maczek
Generał Wojska Polskiego. Urodził się 31 marca 1892 roku w Szczercu pod Lwowem. Członek Związku Strzeleckiego. Uczestnik walk o Lwów 1918-1919 oraz wojny polsko-bolszewickiej. W 1938 roku wziął udział w zajęciu Zaolzia oraz objął dowództwo 10. Brygady Kawalerii, pierwszej wielkiej jednostki pancerno-motorowej Wojska Polskiego. Niepokonany przeszedł cały szlak wrześniowy. Wraz z Brygadą Kawalerii toczył krwawe boje z Niemcami od Wysokiej i Jordanowa, aż po Lwów. Potem przedostał się na Węgry, i dalej na Zachód. Brał udział w obronie Francji przed Niemcami w 1940 roku. Po francuskiej kapitulacji przedarł się na wyspy brytyjskie. Tam jego Brygada przekształciła się w 1. Dywizję Pancerną i w 1944 roku wzięła udział w lądowaniu Aliantów w Normandii. Wtedy zaczął się zwycięski marsz 1. Dywizji gen. Maczka przez Francje, Holandię, Belgię, aż do Niemiec. Żołnierze Maczka budzili strach wśród Niemców, którzy nazwali ich „Czarnymi diabłami”. Jednocześnie wzbudzali ogromną sympatię wśród ludności cywilnej. Gen. Maczek bowiem zawsze w trakcie walk starał się minimalizować straty wśród ludności oraz mienia cywilnego. W bitwie pod Falaise w sierpniu 1944 roku 1. Dywizja Pancerna zdecydowała o zwycięstwie Aliantów zamykając siły niemieckie w okrążeniu. Później gen. Maczek wyzwolił m.in. Ypres, Gandawę czy Bredę. II wojnę światową kończył na ziemiach niemieckich przyjmując kapitulację bazy Kriegsmarine w Wilhelmshaven. Wkrótce na terenie północnych Niemiec powstała niewielka polska strefa okupacyjna, w której schronili się polscy żołnierze oraz więźniowie niemieckich obozów. Stolicą polskiej strefy został… Maczków. Na wniosek mieszkańców Bredy generałowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii. Po zakończeniu działań wojennych pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Trudności ze znalezieniem pracy sprawiły, że pałał się różnymi zajęciami, był m.in. sprzedawcą i barmanem. Zmarł w 1994 roku w Edynburgu. Miał 102 lata. Fot. Gen. Maczek (z lewej), Wikimedia Commons
5. Stanisław Sosabowski
Generał Wojska Polskiego. Urodził się 8 maja 1892 roku w Stanisławowie. Członek Drużyn Strzeleckich. W 1918 roku wstąpił do formującego się Wojska Polskiego. Przez cały okres walk o niepodległość oraz w dwudziestoleciu międzywojennym pełnił stanowiska w administracji wojskowej. Walkę frontową uniemożliwiały mu rany z I wojny światowej. Pracował m.in. jako ekspert wojskowy przy polskiej delegacji na konferencje w Spa, w Ministerstwie Spraw Wojskowych czy na Wyższej Szkole Wojennej. W 1939 roku dowodził 21. Pułkiem Piechoty „Dzieci Warszawy”, z którym bronił stolicy. Po kapitulacji działał w konspiracji. Wkrótce otrzymał zadanie przedarcia się przez Węgry do Francji, by przekazać meldunki o sytuacji w kraju rządowi na wychodźstwie. W 1940 został wyznaczony na stanowisko dowódcy 1. Dywizji Piechoty. Po klęsce Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii. Tam otrzymał dowództwo 4. Brygady Kadrowej Strzelców, którą wkrótce przekształcił w pierwszą w historii Wojska Polskiego jednostkę spadochronową – 1. Samodzielną Brygadę Spadochronową. Hasłem brygady było „Najkrótszą drogą!”. W sierpniu 1944 roku Sosabowski i jego żołnierze szykowali się na przerzut do ogarniętej powstaniem Warszawy. Zamiast tego zostali skierowani do Holandii. Tam we wrześniu 1944 roku wzięli udział w słynnej operacji Market Garden – największej alianckiej operacji powietrznodesantowej w II wojnie światowej. Sosabowski i jego żołnierze zostali zrzuceni w rejonie holenderskiej miejscowości Driel, gdzie podjęli próbę forsowania Renu w ramach bitwy pod Arnhem. Fatalna pogoda oraz złe przygotowanie do bitwy doprowadziły do klęski Aliantów. Straty wśród polskich żołnierzy zminimalizowało, jedynie znakomite dowództwo Sosabowskiego. Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Pracował jako robotnik w fabryce. Zmarł w 1967 roku w Hillingdon pod Londynem. Fot. Wikimedia Commons
6. Witold Urbanowicz
Generał Wojska Polskiego, pilot Polskich Sił Powietrznych. Urodził się 30 marca 1908 roku w Olszance, nieopodal Suwałk. W II Rzeczpospolitej po ukończeniu nauki w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa, służył w lotnictwie myśliwskim. W 1936 roku w czasie lotu patrolowego w pobliżu wschodniej granicy Polski, strącił sowiecki samolot szpiegowski. Został też instruktorem Wyższej Szkoły Pilotażu Myśliwskiego w Dęblinie. Tam zastał go wybuch II wojny światowej. We wrześniu 1939 roku nie udało mu się zestrzelić żadnego niemieckiego samolotu. Po klęsce wojny obronnej przedostał się na Zachód do Francji, a potem Wielkiej Brytanii. W 1940 roku w czasie bitwy o Anglię rozpoczął walkę w powietrzu najpierw w myśliwskich dywizjonach RAF, a potem w polskim Dywizjonie 303. Objął stanowisko zastępcy dowódcy polskiego dywizjonu, a 7 września 1940 roku przejął samodzielne dowództwo. Dowodził polskimi lotnikami w decydującej fazie bitwy o Anglię. Wprowadził taktyczne zmiany w polskich dywizjonach, upowszechniając m.in. czwórkowy klucz bojowy, w przeciwieństwie do trójkowego, brytyjskiego. Osobiście zestrzelił 17 niemieckich samolotów. Po zakończeniu walk o Anglię został oddelegowany do polskiej ambasady w Waszyngtonie. Bardzo szybko porzucił to stanowisko i na ochotnika zaciągnął się do amerykańskiej 14. Armii Lotniczej, która walczyła z Japończykami w Chinach. Służył w Pierwszej Amerykańskiej Grupie Ochotniczej, znanej jako „Latające Tygrysy”. Po wojnie osiadł w Stanach Zjednoczonych i pracował jako pilot amerykańskich linii lotniczych. Zmarł w 1996 roku w Nowym Jorku. Fot. Witold Urbanowicz i polscy lotnicy, Royal Air Force official photographer, Tovey P H F (Mr), Wikimedia Commons
7. Zygmunt Bohusz-Szyszko
Generał Wojska Polskiego. Urodził się 18 stycznia 1893 roku w Chełmie. Służył w II Brygadzie Legionów Polskich. Od 1918 roku służył w Wojsku Polskim. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. W II Rzeczpospolitej pełnił m.in. funkcję w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych oraz Korpusie Ochrony Pogranicza. W 1939 roku dowodził 16. Pomorską Dywizją Piechoty. Walczył w bitwie nad Bzurą i obronie Warszawy. Po wrześniowej klęsce przedostał się na Zachód. W 1940 roku został dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Walczył na jej czele pod Narwikiem w Norwegii oraz w obronie Francji. Od 1941 roku uczestniczył w formowaniu armii polskiej w ZSRR. Po ewakuacji wojsk polskich z ZSRR na Bliski Wschód, został dowódcą 5. Kresowej Dywizji Piechoty. 16 czerwca 1943 roku objął stanowisko zastępcy dowódcy 2. Korpusu Polskiego. Z 2. Korpusem Polskim przebył cały szlak bojowy w kampanii włoskiej. Walczył w bitwie pod Monte Cassino. W kwietniu 1945 roku przejął dowodzenie nad całym 2. Korpusem. Stoczył z nim zwycięską bitwę o Bolonię. Po zakończeniu wojny pozostał na emigracji. Zmarł w 1982 w Londynie. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
8. Stanisław Kopański
Generał Wojska Polskiego. Urodził się 19 maja 1895 roku w Petersburgu. W 1917 roku wstąpił do I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego. Od 1918 roku służył w Wojsku Polskim. Brał udział w walkach o Lwów. W 1919 roku uczestniczył w wyprawie gen. Edwarda Rydza-Śmigłego na Wilno, w czasie której został ciężko ranny i stracił oko. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Po zakończeniu walk kształcił się na studiach inżynierskich i wojskowych w Polsce i za granicą. W II Rzeczpospolitej pełnił m.in. funkcję w Sztabie Głównym oraz Ministerstwie Spraw Wojskowych. We wrześniu 1939 roku zajmował stanowisko szefa Oddziału III Sztabu Naczelnego Wodza. Przedostał się na Zachód. W odtwarzanym we Francji polskim wojsku został szefem Broni Pancernych Naczelnego Dowództwa. Od kwietnia 1940 roku był organizatorem i dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich na Bliskim Wschodzie w Syrii. Po upadku Francji i powstaniu kolaborującej Francji Vichy nie dopuścił do rozbrojenia swojego oddziału i doprowadził go do brytyjskiej Palestyny. Pod jego dowództwem brygada uczestniczyła w walkach w Afryce Północnej w latach 1941–1942. W 1941 roku bronił Tobruku przed niemieckimi wojskami feldmarszałka Rommela, a następnie dowodził Brygadą w walkach pościgowych o Gazalę i Bardię. Polskimi żołnierzami w Afryce kierował do 1943 roku. Po śmierci Władysława Sikorskiego został mianowany szefem Sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Po zakończeniu wojny pozostał na emigracji. Zmarł w 1976 roku w Londynie. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
9. Bolesław Bronisław Duch
Generał Wojska Polskiego. Urodził się 15 listopada 1896 roku w Borszczowie. Walczył w większości formacji wojskowych odradzającej się Polski. Najpierw w Legionie Wschodnim utworzonym we Lwowie, potem II Brygadzie Legionów. Jako żołnierz II Korpusu Polskiego w Rosji wziął udział w bitwie pod Kaniowem z Niemcami w 1919 roku. Następnie przedarł się do I Korpusu Polskiego, a później na dalekiej północy walczył jeszcze z bolszewikami w Murmańsku. Bił się w wojnie polsko-bolszewickiej. W II Rzeczpospolitej zajmował stanowisko dyrektora Centrum Wyszkolenia Piechoty. W wrześniu 1939 roku dowodził 39. Dywizją Piechoty, z którą walczył z Niemcami pod Cześnikami. Po kapitulacji przedostał się na Zachód. W 1940 roku, po ataku Niemiec na Francję, bronił Linii Maginota. Po upadku Francji dotarł na wyspy Brytyjskie, gdzie został mianowany dowódcą 3. Dywizji Strzelców Karpackich. Dywizję przejął po gen. Kopańskim. Na przełomie 1943/1944 roku Dywizja wraz z całym 2. Korpusem Polskim została przetransportowana do Włoch. Gen. Duch dowodził 3. Dywizją Strzelców Karpackich w czasie kampanii włoskiej 2. Korpusu Polskiego. Walczył pod Monte Cassino, Ankoną i Bolonią. Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Zmarł w 1980 roku w Londynie. Fot. Wikimedia Commons
10. Eugeniusz Pławski
Komandor Marynarki Wojennej RP. Urodził się 26 marca 1895 w Noworosyjsku. W czasie I wojny światowej służył w rosyjskiej Flocie Czarnomorskiej. W 1918 roku zgłosił się do rodzącej się polskiej marynarki wojennej. Wraz z Batalionem Morskim brał udział w zaślubinach Polski z morzem w 1920 roku. W II Rzeczpospolitej pełnił stanowiska m.in. komendanta Portu Wojennego Puck i dowódcy Dywizjonu Okrętów Podwodnych. W 1939 roku został oddelegowany do Francji, gdzie próbował utworzyć konwój z pomocą dla kraju. W 1940 roku dowodził przekazanym Polakom przez Brytyjczyków francuskim niszczycielem OF Ouragan. Następnie przejął dowództwo nad nowoczesnym niszczycielem ORP Piorun. W 1941 roku dowodząc Piorunem brał udział w alianckiej misji tropienia na Atlantyku niemieckiego pancernika Bismarck. Bismarck był największym niemieckim pancernikiem, symbolem potężnej floty Hitlera. ORP Piorun był pierwszym okrętem, który wypatrzył niemiecki pancernik 26 maja 1941 roku. Jako pierwszy podjął też walkę z całą potęgą niemieckiego pancernika. Wymiana ognia między okrętami trwała ponad godzinę. Czas ten pozwolił dopaść Bismarcka pozostałym alianckim okrętom i zatopić go dzień później. W latach 1941-1943 Pławski objął stanowisko attaché wojskowego w Szwecji. W 1944 roku dowodził jeszcze okrętem ORP Dragon. W tym samym roku został Szefem Sztabu Marynarki Wojennej, a rok później szefem Inspektoratu Marynarki Wojennej. Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji. Zmarł w 1972 roku w Vancouver w Kanadzie. Fot. Royal Navy official photographer, McNeill, M H A (Lt) (Photographer), Wikimedia Commons
Piotr Worwa
Bibliografia:
Wielcy Polacy. Dowódcy. Leksykon, pod red. Katarzyny Kucharczuk, Fenix, Bełchatów.
Eugeniusz Pławski – rzucił wyzwanie „Bismarckowi”, Polskie Radio, 26.03.2019 r.
Generał Kopański – obrońca Tobruku, Polskie Radio, 23.03.2016 r.
Witold Urbanowicz – od dywizjonu 303 do latającego tygrysa, Polskie Radio, 17.08.2019 r.
Zygmunt Bohusz-Szyszko – bohater bitwy o Narwik, Polskie Radio, 19.01.2020 r.
Tytułowy cytat to parafraza słów Władysława Sikorskiego skierowanych do żołnierzy polskich w Buzułuku w Rosji: „Bóg patrzy w moje serce. Widzi i zna moje intencje oraz zamiary, które są czyste i rzetelne. Jedynym moim celem jest wolna, sprawiedliwa i wielka Polska”.
Tytułowa grafika: Gen. Władysław Sikorski 4 lipca 1943 roku na Gibraltarze. Jedno z ostatnich zdjęć generała przed katastrofą lotniczą. Źródło: Wikimedia Commons
