Overlord. Taki kryptonim nosiła inwazja przeprowadzona przez Aliantów w czerwcu 1944 roku na plaże Normandii. Przy użyciu ogromnych sił – marynarki wojennej i lotnictwa, oraz ogromnej ofiarności żołnierzy – otwarty został front na zachodzie.
Na pancernym szlaku
W powolnym natarciu Alianci ruszyli na wschód. Wśród żołnierzy wielu narodowości znajdowały się oddziały polskie. Sławą na polu walki okrywała się 1 Polska Dywizja Pancerna dowodzona przez gen. Stanisława Maczka. Jej szlak bojowy rozpoczął się jeszcze w 1939 roku. Wtedy to jako 10 Brygada Kawalerii Zmotoryzowanej stawała dzielnie do boju z Niemcami. Zadając im wielkie straty cofała się nierozbita aż pod Lwów. Później żołnierze Maczka przedostali się na Zachód. Brali udział w kampanii francuskiej roku 1940. Po klęsce Francji trafili do Wielkiej Brytanii. W 1944 roku, po inwazji w Normandii, już jako jednostka pancerna, gromiąc wojska niemieckie, podążyli przez północną Francję, Belgię i Holandię. We wrześniu 1944 roku polscy pancerniacy znaleźli się w rejonie holenderskiego miasta Axel.
1 Dywizja Pancerna – ćwiczenia przed inwazją na kontynent. Odprawa przed ćwiczeniami. Od lewej: płk. dypl. Kazimierz Dworak, gen. Stanisław Maczek, rtm. T. Wysocki. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe
Krwawa przeprawa
Gen. Stanisław Maczek do zdobycia tego strategicznego miasta wyznaczył brygadę, na czele której stanął płk. dypl. Franciszek Skibiński. Rozpoczęły się walki. Na gęsto poprzecinanym kanałami terytorium Holandii wielka odpowiedzialność spoczywała na saperach, którzy budowali mosty i organizowali przeprawy. Do budowy jednego z takich mostów przystąpili polscy żołnierze 17 września. Działanie Polaków zostało jednak dostrzeżone przez Niemców, którzy skierowali w miejsce budowanego mostu ostrzał artylerii. Ten okazał się na tyle skuteczny, że poległo, odniosło rany i zaginęło około 50 polskich żołnierzy, a całe natarcie zostało zatrzymane. Nie na długo…
Czołgi 1 Dywizji Pancernej z oznaczeniem PL w Normandii w 1944 roku. Źródło: By No 5 Army Film & Photographic Unit, Wilkes (Sgt), Wikimedia Commons
Przez „Gdynię” do zwycięstwa
[Następnego dnia] Podhalanie uderzyli przez kanał około godziny 16, sforsowali go prawie bez strat i opanowali przyczółek aż do Kijkuit Halt, biorąc tam prawie setkę jeńców, po czym twardo zasiedli na przyczółku pod opieką Cromwelli. Gdy się tylko ściemniło, saperzy przystąpili do budowy mostu. Nieprzyjaciel położył wprawdzie zaraz na przeprawie ogień artylerii i moździerzy, ale tym razem – po lekcji spod Dubosch – byłem zupełnie spokojny i o most, i o przyczółek. (…) O godzinie 6 rano most był gotowy i natychmiast po rzuceniu ostatniej belki 3 szwadron strzelców konnych przeprawił się przez kanał i uderzył na Kijkuit, gdzie zgniótł gąsienicami cztery armaty przeciwpancerne, zdobył jedną, wziął 20 jeńców i zaczaił się w zasadzce, czekając na nieprzyjacielski kontratak. (Franciszek Skibiński, „Pierwsza pancerna”)
Most, przez który do ataku ruszyły polskie czołgi, saperzy nazwali „Gdynia”. 19 września 1944 roku Polacy wkroczyli do Axel. Na ulice wyległy tłumy wiwatujących Holendrów. 1 Dywizja zapisała kolejną zwycięską kartę.
Ćwiczenia 1 Dywizji Pancernej przed inwazją na kontynent. Czołg Cromwell VII szwadronu sztabowego w oczekiwaniu na wymarsz. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe
Bój pod Axel stanowił zamknięcie pewnego cyklu walk pomiędzy (…) Sekwaną a Skaldą. Ilość jeńców wziętych przez dywizję w tym okresie wynosiła 63 oficerów i 4849 szeregowych. Straty dywizji – 32 oficerów i 462 szeregowych. (Franciszek Skibiński, „Pierwsza pancerna”)
Piotr Worwa
Bibliografia:
Skibiński Franciszek, Pierwsza pancerna, Czytelnik, Warszawa 1979.
Wielcy Polacy. Dowódcy. Leksykon, pod red. Katarzyny Kucharczuk, Fenix, Bełchatów.
Tytułowa grafika: Wizyta gen. Władysława Sikorskiego w 1 Dywizji Pancernej. Defilada lekkich czołgów „Valentine”. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe
