Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego był najpotężniejszą organizacją militarną średniowiecznej Europy. W dobie Wielkiej Wojny lat 1409-1411, Krzyżacy cały swój potencjał skierowali przeciwko państwu polsko-litewskiemu. W kulminacyjnym momencie wojny, na polach Grunwaldu stanęło 51 krzyżackich chorągwi, na które składało się prawie 20 tys. wojowników. I choć król Władysław Jagiełło dysponował siłami jeszcze większymi, to zakonne hufce górowały mocą wojowników zaciężnych…
Mnichów krzyżackich, świeckich rycerzy pruskich, chełmińskich, inflanckich, obywateli miast pruskich, Czechów, Morawian, Ślązaków, Bawarów, Miśniaków, Austriaków, Nadnerczaków, Szwabów, Fryzów, Łużyczan, Turyngów, Pomorzan, Sasów, Frankończyków, Westfalczyków, Szwajcarów, „tyle bowiem narodów i ludów zebrało się tłumami na zagładę rodu i imienia polskiego”.
Na ich czele stanęła krzyżacka elita – 250 braci-rycerzy – prawdziwy gniew Teutonów!
1. Ulrych von Jungingen
Wielki mistrz zakonu krzyżackiego. Urodził się około 1360 roku. Pochodził z szlacheckiego rodu von Jungingen z niemieckiej Szwabii. Jego bratem był wieki mistrz zakonu krzyżackiego Konrad von Jungingen. Od 1396 roku był komturem Bałgi, a potem Królewca i wielkim marszałkiem zakonu krzyżackiego. Po nagłej śmierci swego brata Konrada von Jungingen w 1407 roku, został wybrany na wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego. Zdawał sobie sprawę z zagrożenia jakie dla Krzyżaków niosła unia polsko-litewska. Z tego powodu sprzedał Gotlandię, zrezygnował z ekspansji na Bałtyku i rozpoczął przygotowania do decydującego starcia z Polską i Litwą. Był architektem krzyżacko-węgierskiego sojuszu skierowanego przeciwko Królestwu Polskiemu. W 1409 roku uderzył na ziemię dobrzyńską, rozpoczynając Wielką Wojnę. Pod Grunwaldem głównodowodzący wojsk zakonnych. Wziął osobisty udział w walkach. Trzykrotnie prowadził krzyżackie szarżę na wroga. Losy bitwy próbował rozstrzygnąć ostatnim uderzeniem swych 16 odwodowych chorągwi. Poległ w bitwie. Jego ciało na rozkaz króla Władysława Jagiełły zostało odesłane do Malborka.
2. Friedrich von Wallenrode
Wielki marszałek zakonu krzyżackiego. Pochodził z frankońskiej rodziny szlacheckiej von Wallenrode, był bratem wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Konrada Wallenroda. W państwie zakonnym zajmował wiele ważnych stanowisk mi.in. komtura w Rynie, Gniewie czy Brodnicy. Był bliskim współpracownikiem wielkiego mistrza Ulrycha von Jungingen, który w 1407 roku mianował go komturem Królewca i wielkim marszałkiem zakonu krzyżackiego. Jeden z krzyżackich dowódców Wielkiej Wojny z państwem polsko-litewskim. Pod Grunwaldem dowodził lewym skrzydłem armii zakonnej. Przeprowadził udany kontratak na litewskie wojska księcia Witolda i zmusił je do ucieczki. Jednocześnie dopuścił jednak do rozproszenia swych oddziałów, które rzuciły się w pogoń za Litwinami. Poległ w bitwie.
3. Kuno von Lichtenstein
Wielki komtur zakonu krzyżackiego. Urodził się około 1360 roku. Pochodził z frankońskiego rodu Lichtensteinów. Znakomity szermierz. W latach 1392–1396 był komturem Ragnety, a następnie Gniewu. W 1404 roku mianowany wielkim komturem w Malborku. Zastępca i zaufany współpracownik dwóch wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego – Konrada i Ulrycha von Jungingen. Jeden z krzyżackich dowódców Wielkiej Wojny. Pod Grunwaldem dowodził prawym skrzydłem armii zakonnej, w skład której wchodzili także zachodnioeuropejscy goście spod sztandaru św. Jerzego. Poległ w bitwie. Henryk Sienkiewicz uczynił z Lichtensteina główny czarny charakter w swej powieści „Krzyżacy”.
4. Werner von Tettingen
Wielki szpitalnik zakonu krzyżackiego. Urodził się około 1350 roku. Pochodził ze starej rodziny szlacheckiej z Dettingen nad Jeziorem Bodeńskim. W państwie zakonnym zajmował stanowiska m.in. komtura Bałgi i Dzierzgonia oraz wielkiego szatnego zakonu krzyżackiego. W 1394 roku wyprawa wojenna, którą poprowadził na Litwę na rozkaz wielkiego mistrza Konrada von Jungingen, dotarła aż do Lidy. Od 1404 roku wielki marszałek zakonu krzyżackiego, a po śmierci Konrada von Jungingen namiestnik wielkiego mistrza. Po rezygnacji z funkcji marszałka został komturem Elbląga i wielkim szpitalnikiem zakonu krzyżackiego. Mimo podeszłego wieku wziął udział w Wielkiej Wojnie. Pod Grunwaldem dowodził chorągwią komturii elbląskiej. Ocalał z bitewnego pogromu, ale załamał się psychicznie i uciekł do Elbląga. Brał udział w Obronie Malborka i negocjacjach pierwszego pokoju toruńskiego. Zmarł w ich trakcie w Toruniu w 1411 roku.
5. Marquard von Salzbach
Komtur pokarmiński. Szara eminencja kontaktów litewsko-krzyżackich na przełomie XIV i XV wieku. W 1384 roku został wzięty do niewoli przez Litwinów. Szybko zdobył zaufanie księcia Witolda. Odtąd pośredniczył w kontaktach między księciem, a zakonnymi dostojnikami, często skierowanych w króla Władysława Jagiełłę. W 1399 roku na czele 500 zakonnych rycerzy posiłkował wielkiego księcia Litwy w wojnie z Tatarami, którą zakończyła wielka bitwa nad rzeką Worsklą. W 1402 roku został komturem Pokarmina (niem. Brandenburg). Popadł też w konflikt księciem Witoldem. Po zawarciu pokoju w Raciążku w 1404 roku zarzucił Witoldowi zdradę i obraził jego matkę. Pod Grunwaldem dowodził chorągwią swojej komturii. Został wzięty do niewoli przez ojca Jana Długosza, a po bitwie ścięty na rozkaz wielkiego księcia Witolda.
6. Heinrich von Schwelborn
Komtur tucholski. W Wielkiej Wojnie uczestniczył od samego początku najeżdżając polskie ziemie już w 1409 roku. Podczas kampanii grunwaldzkiej kazał nosić przed sobą dwa nagie miecze. Głosił, że nie schowa ich do pochew dopóki nie umoczy ich w polskiej krwi. Według tradycji to właśnie te dwa nagie miecze zostały wysłane królowi Władysławowi Jagielle tuż przed bitwą pod Grunwaldem. W grunwaldzkiej batalii Schwelborn dowodził chorągwią swojej tucholskiej komturii. Udało mu się zbiec z pogromu, ale został dopadnięty przez pościg i ścięty.
7. Heinrich von Plauen
Komtur świecki. Urodził się w 1370 roku. Pochodził z niemieckiego rodu szlacheckiego. W 1402 roku został komturem nieszawskim, a potem świeckim. Brał udział w Wielkiej Wojnie. W 1409 roku trafił nawet pod Bydgoszczą do Polskiej niewoli. Pod Grunwald nie zdążył. Ze swym oddziałem osłaniał Kujawy. Na pierwszą wieść o klęsce pomaszerował w kierunku Malborka. Stanął na czele obrony krzyżackiej stolicy przed wojskami polsko-litewskimi. Jego energiczne działania doprowadziły do opanowania sytuacji w państwie zakonnym, uratowania stolicy oraz odbicia większości utraconych zamków. W 1410 roku za zasługi podczas obrony zamku malborskiego kapituła zakonna obrała go wielkim mistrzem. Skutecznie prowadził negocjacje pierwszego pokoju toruńskiego. Mimo licznych zasług, jego twarde rządy, doprowadziły do jego upadku. Został obalony i uwięziony w 1413 roku. Zmarł w 1429 roku.
8. Kazimierz V Szczeciński
Książę szczeciński z pomorskiej dynastii Gryfitów. Urodził się około 1381 roku. W Wielkiej Wojnie sojusznik Krzyżaków. Pod Grunwald przyprowadził 600 pomorskich rycerzy. Dowodził jedną z chorągwi. To jego przedstawiciel, wraz z heroldem węgierskiego króla, wręczył nagie miecze polskiemu królowi. W czasie bitwy wzięty do niewoli przez polskiego rycerza Jakuba Skarbka z Góry. Jako jeniec wojenny brał udział w uczcie wydanej przez króla Władysława Jagiełłę z okazji grunwaldzkiej wiktorii. Z niewoli został zwolniony w 1411 roku za poręczeniem księcia Bogusława VIII Słupskiego. Po Grunwaldzie prowadził walki z Brandenburgią oraz współpracował z Polską. Zmarł w 1434 roku.
9. Konrad VII Biały
Książę oleśnicki z dynastii Piastów. Urodził się około 1390 roku. W dzieciństwie przebywał na dworze w Krakowie. Był paziem Anny Cylejskiej, drugiej żony Władysława Jagiełły. Później wyruszył do Malborka, gdzie nabierał rycerskiej ogłady. Tam młodego księcia zastała Wielka Wojna. Pod Grunwaldem walczył w szeregach wojsk zakonnych. Dowodził chorągwią, która składała się z rycerzy ze Śląska i Łużyc. Został wzięty do niewoli, w której spędził prawie rok. Jako królewski jeniec wziął udział w pobitewnej uczcie wydanej przez Władysława Jagiełłę. W kolejnej wonie polsko-krzyżackiej stanął już po stronie polskiego króla. Do końca życia lawirował między potężnymi sąsiadami, wielokrotnie zmieniając sojuszników. Zmarł w 1452 roku we Wrocławiu.
10. Jerzy von Gersdorf
Niemiecki rycerz. Najprawdopodobniej pochodził ze Śląska. Pod Grunwaldem stanął na czele chorągwi św. Jerzego, pod którą zgromadzili się zagraniczni goście Krzyżaków. Mimo klęski i pogromu zakonnych wojsk, nie splamił się ucieczką. Walczył do końca. Wielokrotnie ranny, poddał się i został wzięty do niewoli. Często mylony z dworzaninem króla węgierskiego Zygmunta Luksemburskiego – Krzysztofem Gersdorfem, który od początku Wielkiej Wojny pośredniczył w kontaktach między polskim królem, a Krzyżakami.
Epilog
Bitwa pod Grunwaldem dla zakonu krzyżackiego okazała się katastrofą. Krzyżacy ponieśli sromotną klęskę i utracili wszystkie 51 chorągwi. Zginął wielki mistrz oraz praktycznie wszyscy uczestniczący w bitwie zakonni dostojnicy. Z 250 elitarnych braci-rycerzy, którzy stawili się na polach Grunwaldu, w bitwie legło 203. O piersi polskiego rycerstwa rozbił się Gniew Teutonów…
Piotr Worwa
Bibliografia:
Jasienica Paweł, Polska Jagiellonów, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986.
Kowalewski Krzysztof, Pod Grunwaldem, „1410 Grunwald”, POLITYKA, nr 4/2010, s. 102-106.
Krzyk Józef, Śląskie miecze pod Grunwaldem, katowice.wyborcza.pl, 03.02.2017 r.
Kuczyński Stefan, Bitwa pod Grunwaldem, Wydawnictwo Śląsk, Katowice, 1985.
Najsłynniejsi rycerze Ulryka von Jungingen, Na stronach ksiąg i Internetu. Bitwa Pod Grunwaldem przez wieki, wbp.olsztyn.pl
Ulrich von Jungingen – mistrz krzyżacki, który zginął pod Grunwaldem, „Wieczór z Jedynką”, audycja Doroty Truszczak i dyskusja Andrzeja Sowy i prof. Grzegorza Myśliwskiego., Polskie Radio, 15.07.2010 r.
Tytułowa grafika: Obraz „Po bitwie pod Grunwaldem” – Alphonse Mucha, Wikimedia Commons. Wszystkie pozostałe ilustracje to fragmenty obrazu Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”.
