Twierdza Rabati – Achalciche, Gruzja

Achalciche, położone w górach Małego Kaukazu, to jedno z najważniejszych miast gruzińsko-tureckiego pogranicza. Ten kto chciał zapanować nad regionem musiał zdobyć potężną twierdzę, która z czasem wyrosła na wzgórzach Achalciche. A chętnych nie brakowało…

Gruzińscy książęta

Newralgiczne położenie Achalciche na szlaku łączącym Gruzję z Cesarstwem Bizantyńskim, a później Imperium Osmańskim, wpłynęło nie tylko na dynamiczny rozwój miasta, ale zaciążyło również na jego historii. Pierwsze historyczne wzmianki o mieście datuje sią na IX wiek, a według badaczy jego nazwa brzmiała wtedy „Lomsia”. Już w tamtym okresie nad stromymi brzegami rzeki Potskhovi (Pocchowickali) wyrosła ufortyfikowana twierdza górująca nad okolicą. W końcu IX wieku Łomsia stała się majątkiem rodowym gruzińskich książąt Dżakeli panujących nad ziemiami południowej Gruzji. Ich wpływy i potęga były tak duże, że byli wstanie rzucić wyzwanie rządzącym Gruzją królewskim Bagratydom. Z końcem XII wieku ród Dżakeli udzielił wsparcia księciu suzdalskiemu Jurijowi Bogolubskiemu, byłemu mężowi królowej Tamary, który usiłował odsunąć od władzy swą niedawną małżonkę. Wybitna gruzińska królowa szybko poradziła sobie ze spiskowcami. Bunt został zdławiony, a zawistny mąż pojmany i uwięziony. Ród Dżakeli za udział w spisku ukarany został konfiskatą dóbr, które przekazane zostały innej rodowej gałęzi. Ta, być może aby odciąć się od niewygodnych krewniaków i podkreślić nowy początek, zmieniła nazwę twierdzy na Achal-ciche (Nowy Zamek).

Twierdza Rabati

W wieku XIV Achalciche awansowało do rangi stolicy księstwa Samcche, a władający nim książęta Dżakeli otrzymali od gruzińskich królów tytuł atabega. Rozbudowany został zamek, wzmocniono mury, powstały baszty oraz rezydencja atabegów i monaster. Wytrzymałość zamkowych umocnień niebawem przetestował najazd Timura Kulawego (Tamerlana). Mongolska inwazja dla Gruzji okazała się katastrofą, a dla Achalciche zapowiedzią ciężkich czasów. Wkrótce do południowych gruzińskich granic przybliżać zaczęło się bowiem Imperium Osmańskie. Z końcem XVI wieku Turcy rozpoczęli podbój ziem księstwa Samcche. Początkowo książęta Dżakeli próbowali stawić zbrojny opór najeźdźcy. Już jednak w 1579 roku dobrowolnie poddali Achalciche Turkom, stając się jednocześnie jednymi z pierwszych gruzińskich feudałów, którzy przyjęli islam. Kapitulacja pozwoliła rodowi zachować wpływy i władze. Tytuł gruzińskiego atabega zmienili na tureckiego paszę. W 1628 roku Turcy ogłosili Achalciche stolicą prowincji imperium. Z racji położenia blisko zewnętrznych granic osmańskiego państwa rozbudowie poddana została twierdza, która otrzymała nową nazwę – Rabat (po arabsku miejsce umocnione). Odtąd zamku broniły dwie linię murów i baszt, Zamek Górny oraz Cytadela wzniesiona na szczycie wysokiej skały. Przestrzeń za murami wypełniły domy mieszkalne muzułmanów, budynki administracyjne oraz wspaniały meczet Achmedije i biblioteka wzniesione w połowie XVIII wieku. Mieszkańcy Górnego Zamku zostali zwolnieni z obowiązku płacenia podatków, byli jednak zobowiązani do obrony zamku oraz miasta. W Achalciche funkcjonował jeden z największych targów niewolników w regionie. Miasto pozostało w tureckich rękach aż do XIX wieku.

Nadciąga Rosja

W XVIII wieku do Kaukaskich szczytów przysuwać poczęła się Rosja. Pierwsze kontakty gruzińsko-rosyjskie napawały optymizmem. Gruzini starali się szukać w Rosji przeciwwagi dla potęgi Turcji i Iranu. Z końcem stulecia walki o władzę w Gruzji doprowadziły do rosyjskiej interwencji. Nim końca dobiegła pierwsza dekada XIX wieku wszystkie gruzińskie państewka znalazły się pod władzą cara. Rosyjski apetyt nie został jednak zaspokojony, a gubernatorzy cara z pożądliwością zerkali już na położoną w pobliżu turecką Twierdzę Rabat. W 1808 roku głównodowodzącym wojskami rosyjskimi w Gruzji został mianowany gen. Aleksander Tormasow. Ten sam Tormasow, który przed 14 laty umykał spod Racławic przed kosynierami Tadeusza Kościuszki, w 1810 roku został rzucony do szturmu Achalciche przez cara Aleksandra I. Atak na kamienne mury omal nie zakończyły się rosyjskim zwycięstwem. Tureckich obrońców twierdzy w ostatniej chwili ocaliła… epidemia dżumy, która wybuchła wśród rosyjskich żołnierzy. Zmagania o Twierdzę Rabat miały toczyć się przez kolejne lata, a Rosjanie ostatecznie miasto zdobyli dopiero w 1828 roku. Turecki opór złamać udało się generałowi Iwanowi Paskiewiczowi, późniejszemu katowi powstania listopadowego i namiestnikowi Królestwa Polskiego. Co ciekawe autorem obrazu prezentującego szturm wojsk rosyjskich na Achalciche był Polak – January Suchodolski – w młodości kadet wojsk Księstwa Warszawskiego, a później oficer w armii Królestwa Polskiego i uczestnik powstania listopadowego. Suchodolski był też jednym z najwybitniejszych polskich malarzy doby romantyzmu. W 1837 roku za swój obraz pt. „Widok wzięcia szturmem fortecy Achałcyk” został wyróżniony tytułem Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych. Obraz tak przypadł do gustu carowi Mikołajowi II, że ten wezwał polskiego malarza do Petersburga i nakazał mu zilustrować historię kaukaskich kampanii wojsk rosyjskich. Obraz Suchodolskiego do dziś jest jednym z najpopularniejszych wizerunków Twierdzy Rabat w Achalciche.

Odbudowa zamku

W kolejnych dekadach i stuleciach o losach Achalciche decydowała Rosja, najpierw carska, a potem bolszewicka. Od zamkowego wzgórza odbiły się echa I wojny światowej, rewolucji w Rosji oraz II wojny światowej. W 1944 roku Józef Stalin rozkazał przesiedlić do Azji Centralnej około 115 tys. mieszkających w regionie Turków meschetyńskich. W czasie deportacji zginęło kilkanaście tysięcy osób. Miała to być zemsta za rzekomą kolaborację Turków z hitlerowskimi Niemcami. W tym czasie zamek stopniowo popadał w ruinę. O przywróceniu jego dawnej chwały dopiero w XXI wieku, już w niepodległej Gruzji, zdecydował prezydent Micheil Saakaszwili. Jego rekonstrukcja zakończyła się w 2012 roku. Dziś, jak przed wiekami, ze skalistego wzgórza całą swą potęgą ogarnia okolicę. A z oddali spogląda na nie go nie kto inny, a królowa Tamara – dumna królowa Gruzinów!

Piotr Worwa

Bibliografia:

Sroczyńska Krystyna, January Suchodolski, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1984.

Historia Twierdzy Rabat, castles.today.pl

ისტორია (Historia), akhaltsikhe.ge

Tytułowa grafika: Meczet Achmedije i Cytadela Twierdzy Rabati w Achalciche, 2018 rok. Fot. Bartosz Miśkowiec