Kolaborująca Dania

W czasach uporczywego wytykania Polsce rzekomych win z okresu II wojny światowej, z których Polacy mieliby się rozliczyć, warto przypomnieć jak z niemieckim totalitaryzmem „walczyły” inne europejskie państwa i narody. Pora na światło dzienne wyciągnąć garść niewygodnych prawd i faktów, ukazać historię, o której wielu chciałoby zapomnieć. A więc do dzieła!

W cieniu Niemiec

W 1864 roku Królestwo Danii poniosło druzgocącą klęskę w wojnie z Prusami i utraciło Szlezwik, Holsztyn i Lauenburg czyli prawie jedną trzecią swej powierzchni i ludności. Odtąd Dania zalazła się w cieniu potężnych Niemiec. Zaraz po wybuchu I wojny światowej duńskie władze zadeklarowały neutralność. Była to jednak neutralność pozorna. Zagrożone niemieckim atakiem państwo duńskie wypełniało bowiem wszystkie żądania niemieckich władz. Już na początku wojny Duńczycy zaminowali Wielki Bełt – bałtycką cieśninę między duńskimi wyspami, czym praktycznie uniemożliwili flocie brytyjskiej zaatakowanie Niemiec od strony Pomorza. Balansując między walczącymi stronami, Dania dotrwała do końca wojny. Mimo tego, że Duńczycy nie uczestniczyli w walkach, traktat pokojowy przyniósł im niewielkie nabytki terytorialne. Lansowana w Wersalu zasada samostanowienia narodów sprawiła, że do Dani powrócił Szlezwik Północy zamieszkały w większości przez Duńczyków. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Dania duże nadzieje pokładała w działalności Ligii Narodów. W latach 30, po dojściu Hitlera do władzy w Niemczech, Duńczycy wrócili do dawnej polityki neutralnej uległości wobec południowego sąsiada. 31 maja 1939 roku Dania zawarła z Niemcami pakt o nieagresji. Jesienią, pod niemieckim naciskiem, zostały zaminowane duńskie wody przybrzeżne oraz porty. Państwo duńskie trwało w bezwładnym oczekiwaniu. Duńczycy nie podjęła żadnych kroków obronnych mimo informacji o planowanej niemieckiej inwazji. Doszło do tego, że gdy przy duńskich granicach zaczęły koncentrować się niemieckie wojska, to w Danii zarządzono zmniejszenie obsady jednostek sił przygranicznych. W Kopenhadze zapadły decyzję o zaniechaniu wszelkich działań obronnych, które mogłyby by zostać uznane za prowokację wobec wojsk niemieckich.

Minister spraw zagranicznych Danii Erik Scavenius i pełnomocnik III Rzeszy w okupowanej Danii i SS-Obergruppenführer Werner Best. 1943 rok. Źródło: Frihedsmuseets fotoarkiv, Frihedsmuseet, Kopenhaga, Dania, Wikimedia Commons

Łagodna okupacja

Niemiecka inwazja rozpoczęła się 9 kwietnia 1940 roku. Duńskie granice przekroczyły 38 tys. siły niemieckie, a na niebie pojawiły się niemieckie bombowce zrzucające… ulotki informujące, że inwazja ma charakter „ochronny”. Nie licząc kilku przypadków, duńska armia nie stawiała oporu najeźdźcy, a władze wezwały społeczeństwo do zaakceptowania okupacji. Król Chrystian X w orędziu do narodu zachęcał do „godnego zachowania, jako że każde nierozważne zachowanie może wywołać najpoważniejsze skutki”. W zaledwie kilka godzin Dania została opanowana przez Hitlera. Niemiecki dyktator swej duńskiej zdobyczy nie traktował jako terenu okupowanego, ale jako obszar zależny, zamieszkały przez „germański” naród. Wykorzystywały to duńskie władze, które od początku prowadziły wobec Niemiec politykę uległości i kolaboracji. Już 13 kwietnia 1940 roku Duńczycy powołali specjalne sądy, których głównym zadaniem miało być zwalczanie sabotażu i oporu wobec niemieckich władz okupacyjnych. Wkrótce z inicjatywy ministra spraw zagranicznych Danii, Erika Scaveniusa, powstało Towarzystwo Duńsko-Niemieckie, a duński rząd Thorvalda Stauninga wydał poddańcze oświadczenie.

Wielkie niemieckie zwycięstwa, które wprawiły świat w zdumienie i podziw, rozpoczęły w Europie nową erę nowego porządku politycznego i gospodarczego pod przywództwem Niemiec. Zadaniem Danii będzie znalezienie właściwego miejsca w ramach koniecznej i wzajemnej aktywnej współpracy z Wielkimi Niemcami.

Przez większą część wojny hitlerowska okupacja Danii przebiegała w łagodny sposób, a Duńczycy ograniczali się tylko do symbolicznych form oporu wobec Niemiec np. publicznego śpiewania pieśni narodowych. Na kolejne ustępstwa szły duńskie władze. W 1941 roku rząd Danii przekazał Niemcom 8 torpedowców, ogłosił poparcie dla niemieckiej inwazji na ZSRR oraz przystąpił do paktu antykominternowskiego, który zrzeszał we wspólnej walce z komunizmem Niemcy, Włochy, Japonię i innych sojuszników Hitlera.

Kopenhaga, kwatera główna Korpusu Schalburga, będącego częścią Waffen-SS, założonego w 1943 roku. Źródło: Nationalmuseet, Wikimedia Commons

Duńczycy w SS

W czerwcu 1941 roku Niemcy powołali Ochotniczy Legion Duński. Zasiliły go tysiące duńskich ochotników oraz przedstawicieli niemieckiej mniejszości narodowej w Danii. W 1943 roku duńska formacja wojskowa została włączona do 11 Ochotniczej Dywizji Grenadierów Pancernych SS „Nordland”. Duńczycy walczyli m.in. na froncie wschodnim. W służbie Niemiec poległo ich około 2 tys. Łącznie przez całą wojnę, przez kolaboracyjny korpus, przewinęło się blisko 8 tys. obywateli duńskich. Inną współdziałającą z hitlerowcami organizacją był Korpus HIPO czyli ochotnicza policyjna formacja złożona z duńskich kolaborantów, która powstała po rozwiązaniu przez Niemców duńskiej policji w 1944 roku. W Danii od lat 30 działała też nazistowska Narodowosocjalistyczna Duńska Partia Robotnicza. Partia, nawet w okresie niemieckiej okupacji, posiadała marginalne poparcie wśród Duńczyków. Jej bojówki siały jednak przerażenie wśród duńskiego społeczeństwa. Ich przywódca, duński arystokrata Christian Frederik von Schalburg stanął na czele Ochotniczego Legionu Duńskiego i zginął w walkach na froncie wschodnim. Wśród Duńczyków zdarzali się również prawdziwi wojenni zbrodniarze. Duński lekarz Carl Vaernet dokonywał medycznych eksperymentów na homoseksualnych więźniach niemieckiego obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. Po wojnie duńskie władze nie skorzystały z możliwości ukarania zbrodniarza, który dożył spokojnej starości w Argentynie. Z niemieckim okupantem często współpracowały też duńskie fabryki, zakłady przemysłowe i przedsiębiorcy. W duńskim społeczeństwie zyskali oni miano „Wehrmachtowców”.

Ochotniczy Legion Duński w 1941 roku. Źródło: Bundesarchiv, Bild 101III-Weill-096-27 / Weill / CC-BY-SA 3.0 / CC BY-SA 3.0 DE, Wikimedia Commons

Ocaleni Żydzi

Wzrost aktywności duńskiego ruchu oporu nastąpił wraz z niemieckimi klęskami roku 1943 i 1944. Niemcy zareagowali na to błyskawicznie. Rządy w Danii przejęły niemieckie władze okupacyjne, zlikwidowana została duńska policja, nasiliły się aresztowania. Największym sukcesem duńskiego ruchu oporu okazała się akcja ratowania Żydów. Jesienią 1943 roku, w przeddzień planowanych niemieckich aresztowań, duńskie podziemie zdołało przerzucić do Szwecji blisko 7 tys. osób żydowskiego pochodzenia. Żydzi, którym nie udało się uciec, albo zostali zadenuncjowani (około 475 osób), zginęli wkrótce w obozach zagłady. Gdy klęska III Rzeszy stała się pewna duńscy politycy rozpoczęli starania o uznanie Danii za kraj walczący z hitlerowskimi Niemcami. Ich działania zakończyły się sukcesem. W maju 1945 roku niemieckie oddziały w Danii skapitulowały przed Brytyjczykami. Powojenna Dania na ogół łagodnie obeszła się z dawnymi kolaborantami. Na karę śmierci skazano 78 osób, stracono jednak tylko 46. Pozostałych kilkuset oskarżonych otrzymało kilkuletnie wyroki więzienia. Najłagodniej potraktowani zostali „Wehrmachtowcy”, którzy za kratki trafiali na maksymalnie kilka miesięcy.

Piotr Worwa

Bibliografia:

Szelągowska Grażyna, Dania. Historia państw świata w XIX i XX wieku, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010.

Dania. Historia, encyklopedia.pwn.pl

Wstydliwa karta historii Danii. Nazistowski zbrodniarz wojenny był chroniony?, tvn24.pl, 05.05.2015 r.

Tytułowa grafika: Nabożeństwo żałobne dla poległych ochotników duńskich na froncie wschodnim. Widoczni m.in. duński wojskowy i kolaborant, dowódca Frikorps Danmark i Korpusu Schalburga – Knud Børge Martinsen (pierwszy od lewej), pani von Schalburg – wdowa po duńskim kolaborancie poległym na froncie wschodnim oraz Werner Best – pełnomocnik III Rzeszy w okupowanej Danii i SS-Obergruppenführer (pierwszy od prawej). 1943 rok. Źródło: Nationalmuseet – National Museum of Denmark, CC BY-SA 2.0, Wikimedia Commons