Dzieje cywilizacji na ziemiach dzisiejszej Gruzji giną w mrokach starożytności. Archeologiczne wykopaliska raz po raz odkrywają ślady bytowania człowieka w kotlinie między Wielkim, a Małym Kaukazem już w czasach prehistorycznych. Co ciekawe, pamiątką tych czasów są najczęściej pozostałości ceramicznych naczyń, a konkretnie kwewri – wielkich naczyń zakopywanych w ziemi z wlotem wystającym ponad jej poziom, a służących do produkcji wina. Znaleziska te czynią z Gruzji jedną ze światowych kolebek winiarstwa.
Prometeusz czy Amirani?
Za najdawniejsze gruzińskie państwa uznaje się Kolchidę i Iberię, które ukształtowały się w połowie I tysiąclecia p.n.e. Kolchida swe bogactwo zawdzięczała położeniu bezpośrednio u wybrzeży Morza Czarnego. Na wschód od jej granic, wokół pradawnego miasta Mccheta, w sąsiedztwie, którego przebiegała jedna z odnóg Jedwabnego Szlaku, wyrosła z kolei Iberia. Kolchowie i Iberowie prowadzili ożywioną wymianę handlową z licznymi greckimi faktoriami położonymi na wybrzeżach Morza Czarnego. Niewielu zdaję sobie sprawę z tego, że jeden z najpopularniejszych greckich mitów swe źródła ma właśnie w Gruzji. Pierwowzorem mitycznego, greckiego herosa Prometeusza był bowiem bohater gruzińskich opowieści Amirani. To właśnie on miał podarować ludzkości ogień za co został ukarany przez bogów. Został przykuty do skał Kaukazu gdzie cierpiał okrutne męki. Orzeł codziennie wydziobywał mu wątrobę, która odrastała w czasie nocy. Także grecka opowieść o wyprawie Jazona po złote runo ma swoje związki z Gruzją. Mityczne „złote runo” ewidentnie powiązać można z techniką pozyskiwania kruszcu w Swanetii na północy Gruzji. Miejscowi górale po dziś dzień odsiewają tam złoto z piasku rzecznego za pomocą owczej skóry.
Skalne Miasto
Jednym z najważniejszych miast starożytnej Gruzji było Uplisciche – Skalne Miasto. Już w odległej prehistorii ulokowało się na urwistych zboczach rzeki Mtkwari (Kury), 10 km na wschód od miasta Gori. Najstarsze komory skalne zaczęto w nim drążyć prawie 7 tys. lat temu. Przez wieki stało się ośrodkiem religijnym, politycznym i potężną twierdzą. Miasto zaczęło tracić na znaczeniu w IV wieku po chrystianizacji Gruzji. Przez kolejne stulecia miało jednak dawać jeszcze schronienie mieszkańcom okolicznych ziem uchodzącym tu przed najazdami Arabów, Mongołów czy Turków. W czasie arabskiej niewoli w VII-IX wieku Uplisciche okazało się głównym ośrodkiem politycznym i kulturalnym wschodniej Gruzji, dając schronienie gruzińskim władcom.
Cienie wielkiej historii
Ostateczny upadek Uplisciche nastąpił z końcem XIV wieku. Mongolski najazd Timura Kulawego, który okazał się największym kataklizmem w dziejach Gruzji, stanowił wyrok również dla Skalnego Miasta. Zrujnowane miasto ze zniszczeń nie podniosło się już nigdy. Czas, kolejni najeźdźcy i trzęsienia ziemi sprawiły, że Skalne Miasto w Uplisciche jest dziś tylko cieniem swej własnej świetności sprzed tysiącleci. Mimo to nadal robi ogromne wrażenie. Jego wielkość, położenie oraz historia sprawiają, że jest to miejsce niezwykłe. Nie gdzie indziej przecież, a właśnie w Uplisciche we wspaniałych okolicznościach natury podziwiać można starożytne groty, średniowieczną salę królowej Tamary czy nowożytną cerkiew.
Piotr Worwa
Bibliografia:
Uplisciche, Kaukaz.pl
Prometeusz przybył z Kaukazu (na greckim statku), Kaukaz.pl
Złote Runo – Sztuka Gruzji, wystawa Muzeum Narodowego w Krakowie, 18.04-15.09.2024 r.
Tytułowa grafika: Skalne Miasto w Uplisciche. Zdjęcie mojego autorstwa.