Mieszko I umarł. Władzę w kraju błyskawicznie przejął jego syn Bolesław. Energiczny, zdecydowany, bezwzględny… Panowanie rozpoczął od wygnania macochy i swoich przyrodnich braci. Odtąd dzielił i rządził już nie tylko nad Wisłą, ale w całej Europie Środkowej. Bił Czechów, Niemców i Rusinów. Jego hufce przemierzały tereny od Łaby po… Kijów.
Dagome iudex
Książę Mieszko I zmarł w 992 roku. Pozostawił po sobie państwo wzmocnione i powiększone, rozciągające się między Odrą, Bugiem, Bałtykiem i Karpatami. W 991 roku sędziwy Mieszko I zdążył jeszcze oddać Polskę w opiekę Stolicy Apostolskiej. W tajemniczym dokumencie Dagome iudex, które wyszło z gnieźnieńskiej kancelarii, a odnalezione zostało w papieskich archiwach, zapisano wtedy:
Dagome, pan, i Ote, pani i synowie ich Mieszko i Lambert (…) mieli nadać świętemu Piotrowi w całości jedno państwo, które zwie się Schinesghe [Gniezno] z wszystkimi swymi przynależnościami w tych granicach, jak się zaczyna od pierwszego boku długim morzem [stąd] granicą Prus aż do miejsca, które nazywa się Ruś, a granicą Rusi, ciągnąc aż do Craccoa [Krakowa] i od tego Craccoa aż do rzeki Oddere [Odry], prosto do miejsca, które nazywa się Alemure, a od tej Alemury aż do ziemi Milze [Milczan] i od granicy Milze prosto do Oddere [Odra] i stąd idąc wzdłuż rzeki Oddere aż do rzeczonego państwa Schinesghe.
Państwo Bolesława Chrobrego. Kolorem ciemniejszym zaznaczone ziemie opanowane przez Mieszka I, jaśniejszym zdobycze Chrobrego. Źródło: Poznaniak [CC BY-SA 3.0], Wikimedia Commons
Chrobry Bolesław
Państwo tak dokładnie zakreślone w Dagome iudex stało się własnością księcia Bolesława. Dla nowego polskiego władcy między Bugiem a Odrą było jednak za ciasno. Chrobry, bo taki przydomek otrzymał Bolesław, przez całe swoje panowanie toczył szczęśliwe boje ze wszystkimi sąsiadami Polski. Interweniował w Czechach, wkroczył na Morawy i Słowację, podbił Łużyce i Milsko. W styczniu 1018 roku po długiej wojnie z Niemcami podpisał korzystny dla Polski pokój w Budziszynie. Po uspokojeniu sytuacji na granicy zachodniej, Chrobry skierował swoje działania na wschód. Wtedy właśnie w dalekim Kijowie na Rusi z tronu zrzucony został jego zięć Świętopełk. Rozpoczynała się gra o złoty Kijów!
Bolesław Chrobry, Marcello Bacciarelli. Źródło: Wikimedia Commons
Ruś Kijowska
Kijów swoje początki zawdzięcza Waregom, którzy w V wieku założyli nad Dnieprem placówkę handlową. W 882 roku Kijów został zdobyty przez władcę Nowogrodu Wielkiego – Olega. Strategiczne położenie miasta sprawiło, że Oleg ustanowił w nim stolice swego władztwa. Tak powstała Ruś Kijowska. Pod rządami kolejnych władców państwo ruskie rosło w siłę i bogactwo. Księżna Olga przeprowadziła reformy wewnętrzne i scentralizowała państwo, rozpoczęła też proces chrystianizacji Rusi w obrządku wschodnim. Dokończył go Włodzimierz Wielki, który w 988 roku ochrzcił się na Krymie. Żoną Włodzimierza została Anna, siostra cesarza Bizancjum, Bazylego II. Pod koniec X wieku granice Rusi Kijowskiej sięgnęły Nowogrodu Wielkiego na północy, Smoleńska na wschodzie, Dniestru na południu i Grodów Czerwińskich na zachodzie.
Chrzest Rusi. Źródło: Viktor Mikhailovich Vasnetsov, Wikimedia Commons
W 1015 roku umarł Włodzimierz Wielki, a do walki o panowanie na Rusi ruszyli jego liczni synowie. Mordy, zamachy, bitwy i najazdy… Krew lała się na Rusi, ginęli kolejni spadkobiercy Włodzimierza. Ostatecznie na placu boju pozostali Jarosław Mądry i Świętopełk. W grudniu 1016 roku wojska obu pretendentów do tronu starły się na zamarzniętym Dnieprze pod Lubeczem. Zwyciężył Jarosław, Świętopełk uciekł do teścia… Bolesława Chrobrego.
Bitwa nad Bugiem
Zięć zrzucony z tronu, córka uwięziona w Kijowie oraz odrzucone przez Jarosława starania Bolesława o rękę ruskiej księżniczki Przedsławy. Chrobry pretekstów do interwencji na Rusi miał aż zanadto. Natychmiast ruszyły przygotowania do wyprawy na Wschód. Bolesław otrzymał posiłki z Węgier (500 rycerzy) oraz Niemiec (300 rycerzy). Porozumiał się również z Pieczyngami – koczowniczym plemieniem znad dolnej Wołgi. W lipcu 1018 roku wojska Chrobrego (3-5 tys.) stanęły pod Wołyniem nad granicznym Bugiem. Po drugiej stronie rzeki na wroga oczekiwał już Jarosław Mądry. Jednocześnie na terytorium Rusi Kijowskiej wtargnęły zagony Pieczyngów, które ruszyły bezpośrednio na Kijów. Tymczasem armie polska i ruska nadal stały na przeciw siebie, przedzielone Bugiem. Do bitwy doszło 23 lipca 1018 roku. Oddziały polskie do ataku miały sprowokować wyzwiska sypane na Bolesława Chrobrego przez ruskich harcowników.
I miał Jarosław Piastuna i wojewodę imieniem Budy, i począł on lżyć Bolesława, mówiąc: »Oto ci przebodziem oszczepem brzuch twój tłusty«. Był bowiem Bolesław wielki i ciężki, że i na koniu ledwo mógł siedzieć, lecz był roztropny. I rzekł Bolesław do drużyny swojej: »Jeśli was ta obelga nie obraża, to ja polegnę sam«. Wsiadłszy na koń, wjechał do rzeki, a za nim wojsko jego. Jarosław nie zdążył uszykować się, i zwyciężył Bolesław Jarosława. (Ruski latopis „Powieść minionych lat” mnicha Nestora)
Nieco inny przebieg wydarzeń w swej Kronice opisał Gall Anonim. Według niego bitwa miała rozpocząć się przez przypadek. Polska czeladź, która oprawiała na brzegu rzeki mięso na ucztę w polskim obozie, została sprowokowana przez ruskich harcowników i rzuciła się do walki. Polscy słudzy przedarli się przez rzekę z takim impetem, że udało im się zdobyć przyczółek na drugim brzegu. Wtedy do boju ruszyło także polskie rycerstwo. Rusini byli tak zaskoczeni atakiem, że nie stawili większego oporu i poszli w rozsypkę. Książę Jarosław ratował się ucieczką. Droga na Kijów stanęła otworem.
Świętopełk – syn Włodzimierza Wielkiego, zięć Bolesława Chrobrego. Dwukrotny władca Rusi, dwukrotnie obalony przez swego brata Jarosława Mądrego. W historii Rusi obdarzony przydomkiem przeklęty. Źródło: В.Шереметьєв, Wikimedia Commons
Pan Kijowa
Wojska Chrobrego szybkim marszem podążyły w kierunku stolicy Rusi. Już po 2 tygodniach były u bram Kijowa. Miasto, od kilku tygodni oblężone przez Pieczyngów, Polakom oporu nie stawiało. 14 sierpnia Chrobry wraz ze Świętopełkiem uroczyście wkroczyli do Kijowa witani przez ruskich kapłanów świętymi relikwiami. To wtedy Chrobry miał uderzyć mieczem o kijowską Złotą Bramę.
A Bolesław bez oporu wkroczył do wielkiego i bogatego miasta i dobywszy z pochew miecza uderzył nim w Złotą Bramę, gdy zaś ludzie jego się dziwili, czemu to czyni, wyjaśnił ze śmiechem, a wcale dowcipnie: »Tak jak w tej godzinie Złota Brama miasta ugodzona została tym mieczem, tak następnej nocy ulegnie siostra najtchórzliwszego z królów, której mi dać nie chciał. Jednakże nie połączy się z Bolesławem w łożu małżeńskim, lecz tylko raz jeden, jak nałożnica, aby pomszczona została w ten sposób zniewaga naszego rodu, Rusinom ku obeldze i hańbie«. (Gall Anonim)
Chrobry tryumfował. Był panem Kijowa. O swym zwycięstwie poinformował listownie cesarzy Wschodu i Zachodu. Do niego należał kijowski tron, ruskie bogactwa i… książęca siostra. W drogę powrotną polski władca wyruszył najprawdopodobniej już we wrześniu. W Kijowie pozostawił Świętopełka. Zabrał ze sobą liczne skarby i jeńców oraz przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie.
Wjazd Bolesława Chrobrego do Kijowa, obraz Piotra Michałowskiego. Źródło: [CC BY-SA 4.0], Wikimedia Commons
Zemsta Jarosława
Świętopełk nie utrzymał się na kijowskim tronie. Jeszcze w 1018 roku obalił go Jarosław Mądry. Książę wkrótce zginął w niejasnych okolicznościach do historii przechodząc jako Świętopełk Przeklęty. Bolesław Chrobry umarł w 1025 roku. Tuż przed śmiercią swe długie panowanie uwieńczył królewską koroną. Jarosław Mądry z kijowskiego tonu zrzucić się już nie pozwolił. Toczył długie boje z pozostałymi braćmi, koczowniczym Pieczyngami i Bizancjum. Pomścił również klęski, które zadał mu Bolesław Chrobry. W 1031 roku najechał na Polskę w sojuszu z cesarzem niemieckim Konradem II. Rusko-niemiecki atak doprowadził wtedy do upadku Mieszka II – syna Chrobrego. Nieznane natomiast pozostają losy Przedsławy, którą Bolesław Chrobry uprowadził do Polski oraz nieznanej z imienia córki polskiego władcy, która pozostała w niewoli u księcia Jarosława.
Piotr Worwa
Bibliografia:
Jasienica Paweł, Polska Piastów, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986.
Morys-Twarowski Michael, Polskie Imperium, Ciekawostki Historyczne, Kraków 2016.
Nowak Andrzej, Dzieje Polski. Tom 1, Biały Kruk, Kraków 2014.
Bolesław Chrobry, pod red. zespołu Magazynu Historycznego „Mówią Wieki”, Kolekcja Hachette, Warszawa 2009.
Tytułowa grafika: Wjazd Bolesława Chrobrego do Kijowa, obraz Wincentego Smokowskiego. Źródło: Wikimedia Commons
