Akropol – Ateny, Grecja

Najdoskonalszy zabytek sztuki starożytnej, który nawet jako ruina imponuje i wzrusza. (Rosemary Burton, Richard Cavendish, „Cuda Świata. Przewodnik po skarbach cywilizacji”)

Partenon… Od tysiącleci, z majestatycznego wzgórza Akropol, góruje nad ateńskim polis. Mimo historycznych zawieruch i upływającego czasu niezmiennie pozostaje symbolem nie tylko Grecji, ale przede wszystkim europejskiej kultury i całego antycznego świata.

Na Akropolu

Wapienne wzgórze ateńskiego Akropolu ludzie zamieszkiwali od zarania dziejów. Pierwsza zabudowa pałacowa pojawiła się na nim w okresie mykeńskim w X wieku p.n.e. Pięć wieków później, po odparciu perskich najazdów, Ateny stały się najważniejszym ośrodkiem sztuki antycznej. W okresie ateńskiego złotego wieku, pod rządami Peryklesa – najwybitniejszego stratega w historii Aten i twórcy demokracji – grecka sztuka wzniosła się na wyżyny. To wtedy na Akropolu wzniesiony został zespół świątynny składający się z Partenonu, Erechtejonu i świątyni Nike.

Wokół Partenonu

W 447 roku p.n.e. Perykles nakazał budowę Partenonu – świątyni poświęconej bogini Atenie. Wkrótce greccy architekci Iktinos i Kallikrates zaprojektowali majestatyczną budowlę w stylu doryckim. Budowa Partenonu trwała do 432 roku p.n.e. W tym czasie greccy budowniczowie – z ogromnych bloków marmuru, bez użycia zaprawy – wznieśli świątynie liczącą 70 metrów długości, 31 metrów szerokości oraz 136 kolumn o wysokości około 10 metrów. Wystrój i dekoracje Partenonu wykonał Fidiasz – największy rzeźbiarz starożytnej Grecji. Sam tylko posąg Ateny Promachos liczył sobie 11 metrów wysokości i był wykonany z brązu, złota i kości słoniowej. Wyobrażał stojącą boginię Atenę, uzbrojoną w tarczę i włócznię, której złoty grot połyskujący w słońcu był widoczny nawet dla okrętów zbliżających się do ateńskiego portu w Pireusie. Fidiasz wykonał też kolejny posąg Ateny znajdujący się wewnątrz Partenonu oraz fryzy i rzeźby z obu frontonów świątyni.

Partenon był największą świątynią wzgórza Akropol. Nie jedyną jednak. Inną dużą budowlą Akropolu był Erechtejon. Powstał w latach 421-404 p.n.e. Został wybudowany w stylu jońskim, z białego marmuru, w miejscu, gdzie według legendy bogini Atena miała posadzić pierwsze drzewo oliwne. Swoją nazwę zawdzięcza Erechteuszowi – jednemu z pierwszych ateńskich władców. Świątynia dzięki swoim cienkim kolumnom prezentuje się niezwykle subtelnie. Szczególnie zwraca uwagę sześcioma kolumnami w kształcie kobiet (kariatydami) znajdującymi się w południowym portyku – Ganku Kor.

Kolejną świątynią Akropolu była świątynia bogini Nike – Ateny Zwycięskiej. Jej budowa zakończyła się w 413 roku p.n.e. Świątynia umiejscowiona na jednym z bastionów wzgórza prezentowała styl joński.

Wejście na wzgórze Akropolu domknęły Propyleje. Była to budowla w formie ogromnej bramy, przez którą Ateńczycy wchodzili na teren świątyń Akropolu. Budowę Propylejów rozpoczęto w 437 roku p.n.e. Prace przerwano pięć lat później. Budowla prezentowała styl dorycki.

Zmierzch, zniszczenia, odbudowa

Kres świetności Aten nadszedł bardzo szybko. W 432 roku p.n.e. zmarł w więzieniu wielki Fidiasz. Wcześniej przez wrogów został oskarżony o kradzież złota i kości słoniowej przeznaczonych na posąg Ateny Partenos oraz bezbożność. Trzy lata później dżuma zabiła Peryklesa. Trwała już wtedy wojna peloponeska, w której Sparta zadała Atenom druzgocącą klęskę zarówno na lądzie, jak i na morzu. Ateny bezpowrotnie utraciły swoją pozycję, flotę i mury obronne. Miasto podupadło. Podupadły też świątynie Akropolu. Mimo to trwać miały przez kolejne stulecia. Przetrwały antyczną Grecję i Cesarstwo Rzymskie. Od VI wieku świątynie Akropolu zostały zamienione w kościoły chrześcijańskie. Partenon stał się kościołem pod wezwaniem Matki Bożej, a Ateny znalazły się w granicach Cesarstwa Bizantyńskiego. Ogromny pomnik Ateny trafił do Konstantynopola i został ustawiony na jednym z forów. Przetrwał do XIII wieku, kiedy to uległ zniszczeniu w czasie IV krucjaty w 1204 roku. W 1458 roku do Aten wkroczyli Turcy. Na terenie Partenonu utworzony został meczet. W XVII wieku Turcy w zabudowaniach dawnej świątyni Ateny urządzili magazyn amunicji, który eksplodował w 1687 roku w czasie oblężenia miasta przez Wenecjan.

Na początku XIX wieku ocalałe skarby Akropolu ograbili Brytyjczycy wywożąc je do londyńskiego British Museum. Nad Tamizę podążyły wtedy m.in. fryzy okalające Partenon, marmurowe metopy (płyty) pierwotnie umieszczone nad kolumnami, rzeźby czy jedna z kariatyd. Dopiero w połowie XIX wieku, po odrodzeniu się greckiego państwa, rozpoczął się systematyczny proces rekonstrukcji świątyń Akropolu z zachowanych fragmentów. Jednocześnie ze świątynnego wzgórza usuwane były wszystkie pozostałości z innych epok, nie licząc okresu klasycznej Grecji. W ten sposób przepadły bizantyjskie freski, turecki meczet i florencka wieża. Dla nowożytnego państwa greckiego Akropol stał się jednym z symboli niepodległości. Gdy w 1941 roku do Aten wkroczyły wojska niemieckie, a hitlerowcy zażądali zwinięcia greckiej flagi na Akropolu, jej strażnik owinął się w nią i skoczył ze skał. Zginął na miejscu, ale honor Grecji został uratowany.

Prace badawcze, archeologiczne i renowacyjne wznowiono w czasach pokoju. Trwają, prawie nieprzerwanie, do dziś. To ważne. Przecież Akropol odwiedza rocznie ponad 3 mln osób z całego świata. Wśród nich są tysiące Polaków. W przeszłości byli to m.in. Józef Piłsudski w 1932 roku czy Jan Paweł II w 2001 roku. U progu XXI wieku, prawie 2,5 tys. lat od swych narodzin, Partenon nadal pozostaje symbolem Europy i jej kultury.

Piotr Worwa

Bibliografia:

Burda Bogumiła, Halczak Bohdan, Józefiak Roman, Szymczak Małgorzata, Kultura i nauka starożytnych Greków. Życie religijne Greków, „Historia. Od dziejów najdawniejszych do schyłku średniowiecza”, Operon, Gdynia 2007.

Bzinkowski Michał, Tożsamość Greka, „Dzieje Bizancjum. Zaginione Cesarstwo”, Pomocnik Historyczny POLITYKA, nr 1/2019, s. 123-127.

Encyklopedia PWN, encyklopedia.pwn.pl

Tytułowa grafika: Partenon. Zdjęcie mojego autorstwa.