Katedra Wileńska – Wilno, Litwa

Katedra Wileńska, a dokładniej Bazylika archikatedralna św. Stanisława Biskupa i św. Władysława w Wilnie to najważniejsza świątynia Litwy. Położona w centrum miejskiej starówki, stanowi najwspanialszą wileńską pamiątkę Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Cztery katedry

Budowa pierwszej wileńskiej katedry nierozerwalnie łączy się z chrztem wielkiego księcia Litwy – Jogaiły. Do jego przyjęcia oraz chrystianizacji Litwy Jogaiła (Jagiełło) zobowiązał się w akcie unii krewskiej zawartej w 1385 roku. Dopiero jako chrześcijanin, który przyjął imię Władysław, Jagiełło mógł pojąć za żonę polską królową Jadwigę oraz zasiąść razem z nią na polskim tronie w 1386 roku. Właśnie wtedy z jego rozkazu rozpoczęła się budowa gotyckiej katedry w Wilnie. Katedra stanęła na miejscu dawnej pogańskiej świątyni Perkuna, w sąsiedztwie wileńskiego Zamku Dolnego. Nadano jej imię świętego Stanisława – patrona Polski. Katedra Jagiełły spłonęła już w 1399 roku. Do 1419 roku odbudował ją książę Witold, który w 1430 roku spoczął w jej murach. W następnych stuleciach wileńska katedra płonęła jeszcze nieraz. Kolejne pożary niosły za sobą odbudowy i przebudowy świątyni w nowych stylach architektonicznych. Po pożarze w 1530 roku, na polecenie króla Zygmunta I Starego katedrę odbudowano w stylu renesansowym. Z kolei na początku XVII wieku, za sprawą Zygmunta III Wazy, nabrała cech barokowych. Dzisiejsza, klasycystyczna forma katedry pochodzi z końca XVIII wieku. Wtedy to, po zawaleniu się wieży nad Kaplicą Częstochowską w 1769 roku, katedrę odbudował architekt Wawrzyniec Gucewicz. W 1931 roku katedra została poważnie uszkodzona przez wielką powódź. Po II wojnie światowej radzieckie władze urządziły w świątyni galerię obrazów. Kościół katolicki odzyskał katedrę w 1989 roku. Obecnie odbywają się w niej najważniejsze litewskie uroczystości państwowe i kościelne.

Tajemny ślub i serce króla

Wileńska katedra była miejscem najważniejszych uroczystości wielkiego państwa polsko-litewskiego. Koronowano w niej wielkich książąt litewskich. W jej podziemiach spoczął książę Witold oraz król polski Aleksander Jagiellończyk. W katedrze odbywały się królewskie śluby. Król Aleksander w 1495 roku pojął tu za żonę moskiewską księżniczkę – Helenę. W 1547 roku w katedrze odbył się potajemny ślub Zygmunta Augusta i Barbary Radziwiłłówny. Cztery lata później zrozpaczony Zygmunt pochował ukochaną właśnie w katedralnych murach. W latach 1623-1636 w świątyni powstała kaplica św. Kazimierza – syna króla Kazimierza Jagiellończyka, patrona Polski i Litwy. W 1648 roku w kaplicy złożono serce króla Władysława IV. W katedrze w 1927 roku koronowany został cudowny obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej. W 1989 roku trafiły do niej relikwie św. Kazimierza. Jan Paweł II modlił się przy nich w 1993 roku. W 2019 roku w katedrze odbył się pogrzeb dwudziestu powstańców styczniowych, w tym Zygmunta Sierakowskiego i Konstantego Kalinowskiego.

Kolumny i kaplice

Obecna wileńska katedra prezentuje styl klasycystyczny. W jej przedniej części potężny portyk wspiera się na sześciu kolumnach. Na szczycie świątyni znajdują się posągi św. Stanisława, św. Heleny oraz św. Kazimierza. W bocznych elewacja umieszczono z kolei rzeźby wielkich książąt litewskich oraz jezuickich świętych. Oddzielną budowlą jest, znajdująca się obok katedry, ogromna dzwonnica. Dzwonnica ma 57 metrów wysokości, posiada czterostronny zegar oraz osiem dzwonów. Na placu, obok świątyni, stoi pomnik wielkiego księcia litewskiego i założyciela Wilna – Giedymina. We wnętrzu świątyni znajdują się trzy nawy oraz 11 kaplic. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Franciszka Smuglewicza przedstawiający śmierć św. Stanisława z ręki króla Bolesława Śmiałego. Najwspanialszą kaplicą świątyni jest kaplica św. Kazimierza. Powstała w 1636 roku. W jej centrum znajduje się srebrna trumna z relikwiami świętego podtrzymywana przez anioły. W ołtarzu kaplicy widnieje wizerunek św. Kazimierza. Święty posiada na nim trzy ręce. Legenda głosi, że trzecia ręka powstała w czasie poprawek dokonywanych przez malarza. Dodatkowa ręka została przez niego oczywiście zamalowana. I to nie raz… Za każdym razem bowiem ukazywała się ponownie. W końcu uznano to za boży znak i obraz pozostawiono w spokoju. Na bocznych ścianach kaplicy znajdują się freski prezentujące cuda związane ze św. Kazimierzem oraz posągi polskich władców. Poza kaplicą świętego Kazimierza w katedrze odnaleźć można jeszcze m.in. kaplice Królewską, św. Marii Magdaleny, Ukrzyżowanego Zbawiciela czy św. Władysława węgierskiego.

Symbol potęgi

Katedra wileńska przez stulecia była jedną z najważniejszych świątyń dla Litwinów i Polaków. Jej rola w kształtowaniu kultury i tożsamości narodów dawnej Rzeczpospolitej jest ogromna po dziś dzień. I chociaż Rzeczpospolitej Obojga Narodów już nie ma, to wileńska katedra pozostaje wspaniałym symbolem jej minionej potęgi.

Piotr Worwa

Bibliografia:

Micuła Grzegorz, Wilno, Wydawnictwo RM, Warszawa 2014.

Katedra wileńska, poznajwilno.pl

Tytułowa grafika: Katedra Wileńska, przednia część świątyni. Zdjęcie mojego autorstwa, 2017 rok.