Kotor czyli średniowieczna perła Czarnogóry

Kotor to portowe miasto położone nad Zatoką Kotorską, wciśnięte między lazurowe wody Adriatyku, a strome zbocza Masywu Lovćen. Ważnym centrum kupieckim stało się już w starożytności, okres największej świetności zawdzięcza jednak epoce średniowiecza. To właśnie z tego okresu pochodzą najwspanialsze zabytki miasta, które w 1979 roku wprowadziły Kotor na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Starożytny port Acruvium

Strategiczne położenie Kotoru prawdopodobnie wykorzystywał już człowiek prehistoryczny, ale to starożytność dała miastu pierwsze fortyfikacje. Wielka historia Kotoru rozpoczęła się w okresie rzymskim. Jako Acruvium stanowił ważny port rzymskiej prowincji Illyricum. W VI-IX wieku Kotor stał się jedną z najważniejszych twierdz bizantyńskich w zachodniej części Cesarstwa. W VI wieku cesarz Justynian Wielki przebudował miasto, które otrzymało nazwę Dekaderon. W wieku X, za cesarza  Konstantyna VII Porfirogeneta, na wzgórzu wznosiła się już kotorska twierdza, która była w stanie oprzeć się Saracenom. Znakomita koniunktura oraz przywileje, które od kolejnych władców zyskiwało miasto, sprawiły, że Kotor w kolejnych stuleciach okazał się jednym z najważniejszych ośrodków Dalmacji. Proces słabnięcia Bizancjum doprowadził do powstania na Bałkanach niezależnych państw słowiańskich. Od XII wieku Kotor znalazł się w granicach Serbii, rządzonej przez władców z dynastii Nemaniczów. Do XIV wieku miasto, zwane z łaciny Cattaro, pozostało najważniejszym portem państwa serbskiego, posiadającym autonomię oraz cieszącym się znaczną niezależnością.

Miasto polskiego króla

W drugiej połowie XIV wieku po wygaśnięciu dynastii Nemaniczów oraz rozpadzie Serbii Dalmacja, wraz z miastem Kotor, przyłączona została do Węgier. Nad Dunajem władał wtedy Ludwik I Wielki – król Węgier i… Polski – nad Wisłą nazwany Ludwikiem Węgierskim. Nim XIV stulecie dobiegło końca miasto na krótko znalazło się jeszcze pod panowaniem władcy Bośni, a na przełomie wieków wybiło się na całkowitą niezależność. Rosnące zagrożenie osmańskie sprawiło jednak, że Kotor szukać musiał protektora. W 1420 roku miasto uznało zwierzchność Wenecji. Pod rządami dożów Kotor stał się jedną z najważniejszych fortec basenu Morza Adriatyckiego, strzegąc weneckich szlaków handlowych biegnących w kierunku Lewantu.

Wenecka forteca

Wenecjanie przebudowali oraz wzmocnili średniowieczne umocnienia miasta oraz górującą nad portem twierdze św. Jana. Kotor otoczył łańcuch murów obronnych, który zamek na wzgórzu połączył z morskim wybrzeżem. Z końcem XV wieku miasto było już nie do zdobycia, o czym wkrótce przekonali się Turcy oblegający Kotor w 1538 i 1657 roku. Weneckie fortyfikacje przetrwały do dnia dzisiejszego. Obecnie mury miasta rozciągają się na długości około 4,5km, ich grubość waha się od 2 do 15m, a wysokość miejscami sięga nawet 20m. Zachowała się również wspaniała średniowieczna, a także późniejsza wenecka, zabudowa miasta z takimi architektonicznymi perłami jak Pałac Drago, cerkwie św. Łukasza i św. Mikołaja, katedra św. Tyfona czy kościół Matki Boskiej Uzdrowienia Chorych. Co ciekawe swój status w mieście od średniowiecza utrzymały również… koty. W przeszłości potrzebne do walki z roznoszącymi choroby myszami i szczurami, dziś stanowią symbol Kotoru. Obecne na każdym kroku uznać należy za prawdziwych gospodarzy miasta!

Port wojenny

W granicach Republiki Weneckiej Kotor pozostał aż do jej końca, który przypieczętował pokój w Campo Formio, na mocy którego Wenecja wcielona została do austriackiej monarchii Habsburgów. Na początku XIX wieku przez Kotor przetoczyły się wojny napoleońskie. Do miasta wkraczały wojska francuskie, rosyjskie, a nawet brytyjscy marynarze. Ostatecznie Habsburgom przywrócił je kongres wiedeński. Do 1914 roku Kotor pozostał jednym z ważniejszych portów Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Podczas I wojny światowej kotorski port okazał się jedną z trzech głównych baz austro-węgierskiej marynarki wojennej. To właśnie tutaj w lutym 1918 roku miejsce miały wydarzenia wskazujące na pierwsze objawy rozkładu Austro-Węgier. Na pokładach okrętów wojennych wybuchł bunt marynarzy. Ten wprawdzie stłumiony został zaledwie po trzech dniach. Był to jednak już ostatni pokaz siły monarchii austro-węgierskiej, która rozpadła się jeszcze przed końcem roku 1918. Co ciekawe w konsekwencji buntu marynarzy w Kotorze swoje stanowisko stracił naczelny dowódca austro-węgierskiej marynarki wojennej. Zastąpił go admirał Miklós Horthy – przyszły regent Królestwa Węgier, przywódca Węgrów w dwudziestoleciu międzywojennym oraz w czasie II wojny światowej.

Perła Czarnogóry

Po I wojnie światowej Kotor stał się częścią Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (od 1929 roku Królestwo Jugosławii). Po II wojnie światowej w granicach Jugosławii, w latach 90. w federacyjnym państwie serbsko-czarnogórskim. Od 2006 roku Kotor jest miastem należącym do Czarnogóry. Kotor to najstarsze miasto czarnogórskie w całości chronione jako historyczny miejski układ urbanistyczny. W 1979 roku silne trzęsienie ziemi poważnie uszkodziło miasto (wcześniejsze trzęsienia ziemi niszczyły Kotor w 1563 i 1667 roku). W kolejnych latach główne zabytki i historyczne obszary miejskie zostały pieczołowicie odrestaurowane i zrekonstruowane pod kontrolą UNESCO. Kotor pozostał perłą architektury. Średniowieczną perłą Czarnogóry!

Piotr Worwa

Bibliografia:

Kotor – magiczne miejsce w Czarnogórze, audycja „Światła wielkiego miasta”, Polskie Radio, Czwórka, 17.06.2023 r.

Kotor, britannica.com

Ekspozycja turystyczna miasta Kotor

Tytułowa grafika: Kotor, 2024 rok. Zdjęcie mojego autorstwa.