Podgorica czyli historia i zabytki stolicy Czarnogóry

Podgorica, leżąca u ujścia Ribnicy do Moračy, to jedna z najbardziej niepozornych stolic na całych Bałkanach. I choć swoje stołeczne funkcje pełnić zaczęła stosunkowo niedawno, to jej początki giną w odległych mrokach historii. To właśnie ślady tej historii odnaleźć można wędrując ulicami stolicy Czarnogóry.

Starożytne początki

W starożytności terytorium, na którym dziś znajduje się Podgorica zamieszkiwały plemiona iliryjskie. Udokumentowane początki Podgoricy sięgają V wieku i czasów rzymskich. Miasto nazywało się wtedy Birziminium i stanowiło ważny punkt dla kupieckich karawan przemierzających szlaki handlowe Cesarstwa Rzymskiego. W średniowieczu miasto znajdowało się w granicach kolejnych regionalnych potęg – Bizancjum, Bułgarii czy Serbii oraz pierwszych czarnogórskich państw – Dukli i Zety. Nosiło wtedy nazwę Ribnica, choć mianem Podgorica nazwane po raz pierwszy zostało już w 1326 roku w sądowych aktach w Kotorze. U progu XII wieku to właśnie w Podgoricy urodził się Stefan Nemania, przyszły władca Serbii, założyciel dynastii Nemaniczów, święty cerkwi prawosławnej.

Turecka twierdza

W XIV wieku, wraz ze wzrostem zagrożenia osmańskiego, Podgorica obok tradycyjnych funkcji centrum kupieckiego, coraz częściej pełnić zaczęła również rolę militarne. W połowie stulecia XV władcy Zety z rodu Crnojeviciów przekazali miasto Wenecjanom, z którymi sprzymierzyli się w walce z Turkami. Po upadku twierdzy Medun w 1455 roku Podgorica znalazła się w rękach tureckich w 1474 roku. Dla Osmanów stała się punktem wyjścia do podboju pozostałych ziem Czarnogóry. Miasto zostało rozbudowane i ufortyfikowane – powstała twierdza chroniona przez wieże, wały i fosę. W jego wnętrzu stale obozował silny turecki garnizon. Następowała islamizacja mieszkańców. Stan ten utrzymał się aż do XIX wieku, a pamiątkami tureckiego panowania po dziś dzień są ruiny Twierdzy Ribnica oraz Wieża Zegarowa.

W Królestwie Czarnogóry

XIX wiek przyniósł ze sobą zmierzch Imperium Osmańskiego oraz stabilizację władzy czarnogórskich władyków z rodu Petrowić-Niegosz. Liczne wystąpienia zbrojne czarnogórskich górali oraz regularne wojny doprowadziły w 1878 roku do przyłączenia Podgoricy do niezależnego Księstwa Czarnogóry. Stan ten zatwierdził kongres berliński. Dla miasta rozpoczynał się okres dynamicznego rozwoju gospodarczego oraz zmian społecznych i etnicznych. Do Podgoricy napływać zaczęli mieszkańcy okolicznych regionów, nastąpiła rozbudowa miejskiej zabudowy i dróg, powstała Kasa Oszczędnościowa „Zeta” i Fabryka Tytoniu. Działalność rozpoczęła czytelnia, w mieście wydawana była gazeta, wprowadzony został obowiązek szkolny. Pod panowaniem króla Mikołaja I Podgorica stała się najważniejszym miastem Czarnogóry, choć stolicą państwa nadal pozostała Cetynia. W Podgoricy do dziś zobaczyć można zresztą królewską rezydencje Mikołaja.

Dwie wojny światowe

Czarnogóra do I wojny światowej weszła jako sojusznik Serbii, przeciwnik państw centralnych. W 1916 roku wojska austro-węgierskie rozgromiły oddziały czarnogórskie oraz rozpoczęły niszczącą okupację Czarnogóry. Król Mikołaj uciekł za granicę. Tronu już nie odzyskał. W 1918 roku właśnie w Podgoricy Wielki Parlament Ludowy podjął decyzję o detronizacji dynastii Petrowić-Niegosz oraz zjednoczeniu Czarnogóry i Serbii pod rządami dynastii Karadziordziewiciów w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców, późniejszym Królestwie Jugosławii. Kres tego ostatniego przyniosła II wojna światowa. Jugosławia została podbita przez Niemców i Włochów w 1941 roku. Opór Czarnogórców został krwawo stłumiony przez oddziały włoskie, na Podgorice spadły pierwsze bomby lotnicze. W maju 1941 roku Włosi powołali do życia marionetkowe Królestwo Czarnogóry zarządzane przez włoskich gubernatorów. Później kontrole nad krajem przejęli już bezpośrednio Niemcy. W 1944 roku Podgorice zdemolowały potężne bombardowania Aliantów. W grudniu do miasta wkroczyła komunistyczna partyzantka Josipa Tito. Łącznie w okresie II wojny światowej śmierć poniosło prawie 1700 mieszkańców Podgoricy. O wojennych ofiarach Czarnogórców przypomina majestatyczny Pomnik Partyzantów wzniesiony w latach 50. na wzgórzu Goric.

Titograd

Podgorica jest zniszczona. Odbudujemy ją razem, ponieważ to nasza odpowiedzialność, ponieważ tego wymagają od nas ofiary, które poniosła Podgorica! Zrobimy to, obiecuję wam to w imieniu rządu federalnego. (Josip Broz Tito, 12 lipca 1946 roku)

W 1948 roku, na cześć jugosłowiańskiego wodza Josipa Broz Tito, Podgorica nazywana została Titogradem. Miasto funkcjonowało już wtedy jako stolica Czarnogóry będącej częścią Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii. Marszałek Tito odwiedzał czarnogórską stolicę 15 razy. Ma w niej zresztą i swój pomnik. W jego czasach miasto zmieniło się w ważny ośrodek przemysłu ciężkiego. W 1974 roku w Titogradzie założono uniwersytet. Do swej historycznej nazwy Podgorica powróciła już po rozpadzie Jugosławii w 1992 roku. Od 2006 roku miasto funkcjonuje jako stolica niepodległej Czarnogóry (Czarnogórcy w referendum zdecydowali o odłączaniu się od Serbii). W tym okresie Podgorica zyskała też nowe charakterystyczne budowle – w 2005 roku Most Milenijny, w 2008 roku Most Moskiewski, a w 2013 roku Sobór Zmartwychwstania Pańskiego.

Piotr Worwa

Bibliografia:

Hebda Wiktor, Kształtowanie się państwowości Czarnogóry, Politeja, nr 1/2012, s. 359-388.

The History of Podgorica, visit-montenegro.com

Tytułowa grafika: Podgorica, 2024 rok. Zdjęcie mojego autorstwa.