Kolaborująca Francja

W czasach uporczywego wytykania Polsce rzekomych win z okresu II wojny światowej, z których Polacy mieliby się rozliczyć, warto przypomnieć jak z niemieckim totalitaryzmem „walczyły” inne europejskie państwa i narody. Pora na światło dzienne wyciągnąć garść niewygodnych prawd i faktów, ukazać historię, o której wielu chciałoby zapomnieć. A więc do dzieła!

Francuskie ustępstwa

Źródła francusko-niemieckiego konfliktu tkwią w średniowiecznym podziale imperium Karola Wielkiego. Z kolei jego pierwsza współczesna odsłona miała miejsce w drugiej połowie XIX wieku. Klęska Francji w wojnie z Prusami w latach 1870-1871 doprowadziła do upadku II Cesarstwa, proklamacji III Republiki oraz utraty przez Francję Alzacji i części Lotaryngii. U progu XX wieku Francja znalazła się, wraz z Wielką Brytanią i Rosją, w obozie Ententy. Koalicja, z której już w czasie I wojny światowej wypadła zrewolucjonizowana Rosja, wsparta przez Stany Zjednoczone, doprowadziła do złamania potęgi Niemiec. Francja odzyskała utracone pół wieku wcześniej Alzację i Lotaryngię. Po zakończeniu I wojny światowej Francja miała stać się jednym z gwarantów ładu wersalskiego. Sparaliżowana wspomnieniem krwawej wielkiej wojny, nie potrafiła jednak przeciwstawić się coraz agresywniejszym zapędom Niemiec, które dążyły do rewizji międzynarodowych traktatów. Francja nie zareagowała na wkroczenie niemieckich wojsk do Nadrenii i Anschluss Austrii. Nie pomogła również swojemu środkowoeuropejskiemu sojusznikowi, godząc się w 1938 roku w Monachium na rozbiór Czechosłowacji. Francuskie elity naiwnie wierzyły, że za cenę ustępstw uda się uratować pokój. Wojny nie chciało też francuskie społeczeństwo.

Objawem zaobserwowanym w czasie pierwszego zetknięcia się ze społeczeństwem francuskim był powszechny stosunek do wojny jako do zjawiska widzianego wyłącznie pod jednym kątem: nie nienawiść, nie rozprawa z odwiecznym wrogiem, nie pognębienie faszyzmu, nawet nie obrona zagrożonego kraju. Chodziło wyłącznie o uniknięcie wszelkiego zaburzenia codziennego, spokojnego dobrobytu przeciętnego burżuja francuskiego. Nic ich poza tym zagadnieniem nie interesowało. (Franciszek Skibiński, „Pierwsza pancerna”)

Dziwna Wojna

We wrześniu 1939 roku, po ataku Hitlera na Polskę, Francja wypowiedziała Niemcom wojnę. Na tym jednak zakończyła się jej aktywność. Dziwna wojna na Zachodzie trwała aż do 1940 roku. W tym czasie, przy dalszej bezczynności Francji, Niemcy zajęli Danię i Norwegię. 10 maja 1940 roku rozpoczęły się regularne działania wojenne na Zachodzie Europy. Zapoczątkował je zresztą Hitler, wkraczając do Holandii, Belgii i Luksemburga, a potem uderzając na Francję. Zaledwie trzy tygodnie wystarczyły, aby niemieckie natarcie przez Ardeny, osaczyło na północy znaczną część wojsk francuskich, wspieranych przez korpus brytyjski i armię belgijską. Walki na północy Francji zakończyła dramatyczna ewakuacja Aliantów z Dunkierki. Po spektakularnym zwycięstwie, Niemcy przystąpili do ostatecznej rozprawy z Francją. Pancerne zagony Hitlera ruszyły na południe. Kilkanaście dni później było już po wojnie. 22 czerwca 1940 roku Francja podpisała zawieszenie broni, które w rzeczywistości oznaczało kapitulacje.

Francja Vichy

Okres francuskiej kolaboracji z hitlerowskimi Niemcami rozpoczął się wraz z klęską roku 1940. Zgodnie z warunkami zawieszenia broni podpisanego 22 czerwca 1940 roku w Compiègne, prawie 2/3 powierzchni Francji znalazło się pod okupacją niemiecką. Nad resztą terytorium władzę zachowali Francuzi. Zgromadzenie Narodowe III Republiki zebrane w Tuluzie 10 lipca 1940 roku udzieliło nadzwyczajnych pełnomocnictw marszałkowi Philippowi Pétain. Tym samym Marszałek Pétain zyskiwał prawie nieograniczoną władzę nad Francją, a konkretnie nad nowopowstałą Francją Vichy. Ta zajmowała około 30% dotychczasowej powierzchni III Republiki. Zachowywała też francuskie kolonie w Afryce i na Bliskim Wschodzie. Natychmiast po swoim powstaniu Vichy ogłosiła neutralność w toczącej się II wojnie światowej. Z bronią przy nodze, w niepisanym sojuszu z Hitlerem, znalazły się siły zbrojne liczące 100 tys. francuskich żołnierzy w Vichy, kolejne dziesiątki tysięcy w koloniach, a także duża francuska flota (czwarta flota świata). Już w sierpniu 1940 roku rozpoczęła się współpraca niemiecko-francuska w Afryce. W maju 1941 roku Niemcy i Francja Vichy podpisały tzw. Protokoły paryskie, które dotyczyły współdziałania obu państw w Syrii, Iraku, Afryce Północnej oraz Afryce Zachodniej i Równikowej. Wojnę, która niebawem rozgorzała w Afryce, Alianci toczyli nie tylko z wojskami niemieckimi i włoskimi, lecz także francuskimi. Do najintensywniejszych walk z Francuzami doszło w Maroku, Algierii, Gabonie i na Madagaskarze.

Prześladowania Żydów

Francja Vichy była państwem autorytarnym. Wśród Francuzów występował silny kult jednostki – marszałka Pétain. Stare, rewolucyjne hasło „Wolność, Równość, Braterstwo”, władze Vichy zastąpiły nowym – „Praca, Rodzina, Ojczyzna”. Realizacją nowej francuskiej strategii zajął się premier Pierre Laval. To on odpowiadał za politykę kolaboracji i ustępstw wobec Niemców. Doszło do tego, że francuski ruch oporu zwalczała francuska policja. Władze Vichy szybko uchwaliły też antysemickie akty prawne. W październiku 1940 roku ukazał się Statut des Juifs (Statut żydowski), który pozbawiał osoby żydowskiego pochodzenia możliwości pracy m.in. w wojsku, policji, urzędach, szkołach i mediach. Dokument głosił:

W dziele odbudowy narodowej rząd od samego początku zobowiązał się zbadać problem Żydów oraz niektórych cudzoziemców, którzy, nadużywając naszej gościnności, w niemałym stopniu przyczynili się do naszej klęski.

Szczególne prześladowania spadły na Żydów, którzy nie posiadali francuskiego obywatelstwa, a we Francji znaleźli się uciekając przed niemieckimi prześladowaniami. Było ich około 135 tys. 16 lipca 1942 roku francuska policja przeprowadziła w Paryżu i okolicach obławę Vel d’Hiv. Obława była częścią niemieckiego planu ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej. Udział w niej wzięło 9 tys. funkcjonariuszy francuskiej policji oraz 3,4 tys. ochotników z francuskiej faszystowskich organizacji Jacques’a Doriota. Obławę poprzedziły konsultacje pomiędzy francuską policją i gestapo, a jej ofiarą padło 13 tys. osób żydowskiego pochodzenia, w tym 4 tysiące dzieci. Po pięciu dniach zatrzymani Żydzi trafili do obozów przejściowych skąd wywieziono ich do Auschwitz-Birkenau i innych niemieckich obozów zagłady. Transportem aresztowanych zajęły się… francuskie koleje państwowe. Zresztą nie za darmo. Ostatni rachunek na kwotę 240 tys. franków zarząd kolei francuskich wystawił III Rzeszy w sierpniu 1944 roku gdy w Paryżu byli już Alianci. Spośród ofiar obławy Vel d’Hiv II wojnę światową przeżyło 25 osób. Ogółem, w wyniku francuskiej polityki w latach 1942-1943 życie straciło około 85 tys. osób (ponad 26 tys. z nich stanowili Żydzi polscy). Nie dziwi więc fakt, że już w 1941 roku francuski podsekretarz stanu odpowiedzialny za sprawy żydowskie, Xavier Vallat, strofował niemieckiego oficera SS słowami:

Jestem antysemitą dłużej niż pan. W tych sprawach mógłbym być pańskim ojcem.

Francuzi w SS

Francuskich ochotników nie zabrakło w Wermachcie i Waffen SS. Pierwszą francuską jednostką w szeregach niemieckiej armii był Francuski Legion Ochotniczy do Walki z Bolszewizmem, który powstał w lipcu 1941 roku. Żołnierze Legionu walczyli na froncie wschodnim, w rejonie Moskwy. W 1943 roku Niemcy wyrazili zgodę na formowanie francuskich jednostek SS. Najpierw była to Francuska Ochotnicza Brygada Szturmowa SS, która w 1944 roku przekształciła się w 33. Dywizję Grenadierów SS „Charlemagne”. Jej dowódcą mianowany został ostatni dowódca Francuskiego Legionu Ochotniczego płk Edgar Puaud. Francuska Dywizja SS liczyła około 7,5 tys. żołnierzy. Francuscy SS-mani zaciekle walczyli z maszerującą na Zachód Armią Czerwoną. Najcięższe walki toczyli w rejonie Sanoka na Podkarpaciu oraz na Pomorzu. W rejonie Kołobrzegu starli się mi.in. z polskimi żołnierzami z 4. Dywizji Piechoty 1. Armii Wojska Polskiego. W 1945 roku, ostatni francuscy ochotnicy, do samego końca bronili Berlina przed Sowietami. Trzech z nich, przed upadkiem miasta. zdążyło jeszcze otrzymać najwyższe niemieckie odznaczenie bojowe – Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego.

W machinie Hitlera

Na rzecz niemieckiej machiny wojennej pracował cały francuski przemysł. Francuzi zaopatrywali Niemców m.in. w silniki do samolotów, samochody ciężarowe, amunicję, wieże czołgowe czy plecaki. Francuzi korzystali z niemieckich licencji, snuli też plany budowy autostrad i linii kolejowych łączących oba kraje. Współpraca trwała w najlepsze. Gdy w 1944 roku Alianci zajęli Francję rząd Vichy udał się na uchodźctwo do… Niemiec.

Zapomniana kolaboracja

Fakt kolaboracji i francuskiej współpracy z hitlerowskimi Niemcami zaczął być tuszowany od razu po zakończeniu II wojny światowej. Do powszechnej świadomości przedostała się tylko narracja o Wolnych Francuzach Charles’a de Gaulle’a walczących z Niemcami i Hitlerem przez całą wojnę. Zapomnieniu uległo uczestnictwo państwa francuskiego w zagładzie Żydów. Niewielu Francuzów poniosło odpowiedzialność za swe zbrodnie. W październiku 1945 roku, za współpracę z Niemcami, rozstrzelany został premier Pierre Laval. Marszałkowi Pétain wyrok śmierci zamieniono na dożywocie. Marszałek do końca swych dni utrzymywał, że:

Cokolwiek czyniłem – wszystko, czego nie akceptowałem bądź musiałem przyjąć z własnej woli lub pod przymusem – robiłem to dla waszego bezpieczeństwa. Nie mogąc być waszym mieczem, starałem się pozostać tarczą.

Piotr Worwa

Bibliografia:

Jankowski Łukasz, Kolonie francuskie w latach 1940-45, Instytut Historii UMK, Dialogi Polityczne 8/2007.

Karbowiak Arkadiusz, Francuscy SS-mani. Do samego końca bronili bunkra Hitlera, dorzeczy.pl, 04.07.2019 r.

Kubiak Krzysztof, Inny schemat Shoa, „Powstanie w getcie warszawskim. Opór i Zagłada 1943”, POLITYKA, 2/2023, s. 83-91

Matusak Piotr, Pawłowski Edward, Rawski Tadeusz, II wojna światowa. Cz.1 Niemieckie Zwycięstwa, Wydawnictwa Bellona i Deagostini, Warszawa 2005.

Rees Laurence, Najciemniejsze karty historii Francji. Zapomniane prześladowanie Żydów, dorzeczy.pl, 17.11.2018 r.

Skibiński Franciszek, Pierwsza pancerna, Czytelnik, Warszawa 1979.

Audycja biograficzna na temat życia Pierre’a Lavala, czterokrotnego premiera Francji. Mówi historyk dr Jan Zamojski, aud. Sławomira Szofa z cyklu „Postacie XX wieku”, Polskie Radio, 28.04.1996 r.

O klęsce Francji w 1940 roku i powstaniu rządy Vichy mówi prof. Jerzy Eisler, aud. Agnieszki Steckiej i Andrzeja Sowy „Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej – Francja”, Polskie Radio, 17.10.2000 rok.

Francuska kolej przeprasza za udział w Holocauście, wyborcza.pl, 15.11.2010 r.

Łapanka Vel’ d’Hiv – czarna karta w historii Francji, Polskie Radio, polskieradio.pl, 16.07.2013 r.

Tytułowa grafika: Spotkanie marszałka Philippe’a Pétaina z Adolfem Hitlerem w Montoire-sur-le-Loir, 24 października 1940 roku. Źródło: Bundesarchiv, Bild 183-H25217 / CC-BY-SA 3.0 [CC BY-SA 3.0 DE], Wikimedia Commons